Bewuste beweging in de fotografie; kunst of kunstje?

Het spanningsveld tussen stilstand en beweging is al zo oud als de fotografie zelf. In het begin was een scherpe foto al een hele prestatie, de sluitertijden waren lang en slechts enkele situaties waren geschikt voor een foto. Mensen moesten lange tijd onbeweeglijk zitten om een beetje scherp en duidelijk op de gevoelige plaat te komen. Een foto maken kostte minstens enkele seconden en dus lag bewegingsonscherpte op de loer. Het hoofd van ‘het model’ werd bij portretfoto’s soms zelfs in een klem gezet zodat men niet kon bewegen. Dit alles om bewegingsonscherpte tegen te gaan en een enigszins scherpe, onbewogen foto te maken.

Waarheidsgetrouwe weergave

Voortkomend uit het vage begin van de vroege fotografie, is er consequent gezocht naar haarscherpe beelden en minutieus bevroren bewegingen. De fotograaf probeerde een waarheidsgetrouwe weergave te maken van wat hij zag. Over het algemeen werden afbeeldingen niet gemanipuleerd door donkere-kamer-processen. Afbeeldingen hadden de neiging om zorgvuldige kadrering, scherpe focus en duidelijke details te benadrukken.

Zodra de fotografie zich verder ontwikkelde, werd het bestuderen van bewegingen een doel op zich. Eadweard Muybridge kreeg een opdracht van een racepaardenbezitter om met behulp van fotografie te achterhalen of een paard in galop helemaal loskomt van de grond. Met een systeem van draadjes bracht Muybridge één voor één een hele batterij aan camera’s tot ontspanning. Het antwoord was: ‘ja!’, een paard in galop komt los van de grond.

Ontwikkeling

Fotografie was in principe dus niks kunstzinnigs. Juist niet. Fotografie verving deels de schilderkunst, schilders maakten in die tijd schilderijen als kunst, maar ondersteunden ook de wetenschap. De fotografie bood dus eigenlijk vooral nieuwe wegen voor de techniek, kunst en wetenschap en er ontstonden verschillende stromingen, net zoals in de schilderkunst.

Een fotograaf die grensverleggende surrealistische foto’s maakte was Man Ray. Met behulp van lichtinval en bepaalde nieuwe technieken kon hij het menselijk lichaam vervormd weergeven. Hierdoor vroeg de kijker zich af waar hij naar keek. Daarnaast werden alledaagse objecten en taferelen zodanig vastgelegd dat de kijker er op een nieuwe manier naar keek.

ICM en meervoudige belichting

Is fotografie echt kunst of is het enkel het vastleggen van de realiteit? Deze discussie duurt vandaag de dag nog steeds voort onder andere als het gaat om ICM. ICM-fotografie staat voor Intentional Camera Movement (bewuste beweging van de camera), waarbij de fotograaf tijdens de belichting met de camera kan schudden, vegen, zoomen, zwaaien en/of draaien om wazige weergaven van een omgeving of onderwerp te krijgen. Ook meervoudige belichting (het ouderwetse ‘vergeten het rolletje door te draaien’) kan hierbij gebruikt worden.

ICM-fotografie is niet nieuw, maar het is de laatste jaren populair geworden. Dit komt misschien deels vanwege de aard van de digitale technologie en de mogelijkheid om de resultaten van een ICM-foto onmiddellijk te bekijken.

‘Traditionele fotografie’, hier bedoelt als fotografie zoals vaak wordt verwacht, vereist dat de camera stil wordt gehouden en dat het onderwerp scherp is. Bewuste camerabeweging zet dat ideaal op zijn kop. Door een lange sluitertijd te gebruiken, kan de fotograaf de camera opzettelijk bewegen om zo met licht te schilderen en de toon en textuur van het onderwerp te accentueren. Zo kunnen we verbluffende impressionistische, abstracte of minimalistische beelden creëren. Met ICM kan een scène die je normaal gesproken te rommelig zou vinden, tot leven komen. Dit door het mengen van kleuren en vormen tot een interessante abstracte opname.

Met beweging en onscherpte kunnen we met deze technieken spanning in de foto brengen die in de werkelijkheid niet bestaat of een spanning die met het oog niet is waar te nemen. We bevriezen of fixeren een beweging of benadrukken juist een beweging door het onderwerp onscherp in beeld brengen.

Kunst of kunstje?

Opzettelijke camerabeweging, als techniek, bestaat al vele jaren. Velen van ons hebben ‘panning’ gebruikt om de boodschap van snelheid in een foto over te brengen. Je beweegt de camera daarbij bewust mee met het onderwerp. Het onderwerp wordt dan relatief scherp weergegeven, maar de achtergrond wordt een streperige vervaging. Dit draagt bij aan het gevoel van snelheid of beweging. Nieuw is dat steeds meer fotografen deze techniek niet alleen gebruiken om te ‘pannen’, maar ook om andere resultaten te bereiken. Op deze foto’s vind je geen scherp, helder onderwerp, maar de hele foto zal onscherp zijn, en de onscherpte is dus met opzet.

De abstracte, schilderachtige uitstraling die met ICM kan worden bereikt, kan behoorlijk opwindend zijn. Ook zijn er veel opties te gebruiken om geweldige afbeeldingen te maken. Uiteindelijk is het aan de individuele fotograaf of kijker, om voor zichzelf het succes van een ICM-foto te beoordelen. Over het algemeen zoeken ICM-fotografen naar een acceptabele belichting vermengd met de uitgesproken bewegingsonscherpte van een onderwerp of omgeving, waardoor een nieuw visueel perspectief ontstaat. Elementen van kleur en/of toon, textuur, ruimte, balans, vorm, abstractie, vorm, detail en uniekheid zijn allemaal aanvullende overwegingen die bijdragen aan het succes van een ICM-afbeelding als geheel.

Een van de redenen waarom ikzelf van ICM ben gaan houden, is dat je hiermee een onderwerp op een unieke en persoonlijke manier vast kunt leggen. Een manier die niet gemakkelijk kan worden gereproduceerd. Het overbrengen van emotie in een foto speelt, bij het bepalen of men de foto kunst vindt, de belangrijkste rol.

Wanneer de fotograaf door middel van zijn eigen interpretatie een diepere dimensie van de bestaande realiteit weet te vangen in een foto, kan bewuste beweging in de fotografie tot kunst worden.

Conclusie

Het trekken van een conclusie is lastig, want het antwoord op de vraag of bewuste beweging kunst is, is dus voor vele fotografen JA, maar net zovele fotografen zeggen NEE.