De naam van het boek verraadt al dat het gaat om plankton, ofwel alle planten en dieren kleiner dan 2 millimeter die zich slechts passief voortbewegen. Heel klein dus en daarmee vaak letterlijk onzichtbaar. Hoewel klein wil dat niet zeggen onbelangrijk. Zo vormen de kleinste plantjes, fytoplankton, de basis van de voedselketen in de zeeën en zijn ze verantwoordelijk voor een grote hoeveelheid zuurstofproductie. Alleen daarom is het al goed dat er op fotografisch vlak eens aandacht aan geschonken wordt.
Unseen
Jan van IJken is filmer en fotograaf, die graag werkt op het grensvlak van kunst en wetenschap. En hoewel plankton niet heel sexy klinkt, laat Jan zien dat de kleine wereld werkelijk van een enorme schoonheid is. Neem bijvoorbeeld de cover. Een boek krijgt maar 1 kans om op te vallen, iets dat bij Planktonium zeker lukt. Een mysterieus geel bolletje met talrijke tentakels zweeft door het eindeloze zwart. Het maakt nieuwsgierig: wat is het, wat doet het… Een leuk coverdetail: de ondertitel is “An unseen world”. Alle letters op de cover zijn in glimmend paars gedrukt. Recht van boven vallen de letters weg; alleen bij een juiste reflectie kun je de tekst goed lezen. Letterlijk ‘unseen’ dus. Achterin het boek vind je een index; het gele bolletje blijkt een cyanobacterie te zijn. Cyanobacteriën behoren tot de oudste levensvormen op aarde. Zij zijn het die de atmosfeer voor het eerst van zuurstof voorzagen, waarna de rest van het leven tot wasdom kon komen. Helaas kennen de meeste mensen cyanobacteriën vooral als blauwalg, een plaag in stilstaand water in de zomer.
De cyanobacterie is een van de vele wonderlijke creaties van Moeder Natuur. In het boek maak je verder kennis met onder andere watervlooien, piepkleine eitjes, larfjes van allerlei diersoorten, diatomeeën, algen en kwallen. Ze zijn allemaal op eenzelfde manier gefotografeerd: met een zwarte achtergrond. Het lijken daarmee soms wel op mysterieuze buitenaardse wezentjes die een bezoek brengen aan onze planeet.
Monsters door de microscoop
Het fotograferen van al dit kleine spul is geen sinecure. Het begint uiteraard met het verzamelen van het plankton. Hiervoor gebruikt Jan een speciaal netje met daaraan een flesje. Hij verzamelde op tal van plekken zijn monsters, in klein en groot water, in stilstaand en stromend water, en in zowel zoet als zout water. De eerste uitdaging is vervolgens het plankton voldoende lang in leven te houden. Dat vraagt om het koel vervoeren en bewaren van de watermonsters. De volgende stap is uiteraard het bekijken van de vangst onder een stereomicroscoop. Met een pipetje vist hij de mooiste micro-organismen eruit en plaatst ze in een paar gefilterde druppels water op een microscoopglaasje. Daarna kan het fotograferen (en filmen) door de microscoop beginnen.
Met het fotograferen zit het werk er nog niet op. Door een microscoop is de scherptediepte verwaarloosbaar klein. Alle foto’s zijn dan ook het resultaat van focus stacking, gemiddeld 30 tot 40 beelden per foto, maar in een enkel geval oplopend tot wel 200 losse beelden! Het resultaat is prachtig. Plankton blijkt enorm vormen- en kleurrijk. Op iedere pagina val je weer in een nieuwe verbazing. Het boek is prachtig gedrukt: het zwart is ook echt zwart, waarop alle details en kleuren vervolgens prachtig uitkomen. Wel een tip: zwart is enorm gevoelig voor vingerafdrukken. Blader dan ook met schone handen voorzichtig door het boek.
Uniek
Plankton zal zelden op het wensenlijstje staan van de natuurfotograaf. Onbekend maakt onbemind. Dit boek laat zien dat het mogelijk is om dichtbij huis met volstrekt unieke foto’s thuis te komen. Hou je van abstracte beelden, ben je nieuwsgierig naar wat er nog meer te vinden is in de natuur, dan is het boek Planktonium beslist iets voor jou. Hulde aan het lef van Jan van IJken om een fotoproject te maken rond de belangrijkste levensvormen op aarde: plankton.
Specificaties ‘Planktonium’
Pagina’s: 192
Formaat: 30,8 x 25 cm
EAN: 9789089899293
Uitgeverij: Terra
Prijs: € 49,99
Aanvullende links
Het boek werd mede mogelijk gemaakt door de Stichting Oog op de Natuur, een van de goede doelen van onze Kerstvakantie Inspiratiecursus. Deze stichting ondersteunt fotografen bij het vertellen van belangrijke verhalen over de natuur en hoe wij daarmee omgaan.
Wil je zelf eens aan de slag met het fotograferen door een microscoop? Cees van Roozendaal schreef er op deze website een verhaal over.
Bij het project Planktonium hoort ook een video. De korte versie van die video kun je hier bekijken.
3 reacties
Het is bekend dat je niet van abstract houdt 😉 Abstract betekent voor mij niet alleen ‘maffe trendy abstracties’. Bij abstractie gaat het om het niet meer herkennen van de dingen die je ziet. Het plankton is zo klein, dat het voor ons maar vreemde (en daarmee enigszins abstract) organismen zijn. Het boek bevat een uitgebreide introductie, zodat de foto’s in de juiste context geplaatst worden.
Beste Bob, bij abstractie in kunstvormen gaat het in gelijke mate juist om een kenning te plaatsen op wat in eerste instantie onherkenbaar lijkt. Dan gaat het dus om onstoffelijkheid, ideeën. Natuur is vanuit zichzelf per definitie nooit abstract!
Voorbeeld tussendoor: ik heb kortgeleden foto’s van atomaire structuren bekeken. Die zouden, maar dan wel met een ander verhaal, prima in een museum voor abstracte kunst passen. Het is dus juist het ontbreken van abstractie, de natuurhistorische context die een natuurfoto tot natuurfoto maakt.
En daarom kan natuurfotografie niet abstract zijn (indien beweerd van wel gaat het dus niet om natuurfotografie maar om verbeelding van de roerselen in de maker die vooral belangrijk gevonden worden – “beleving” dus ofschoon beleving niet abstract hoeft te zijn, denk aan de myriaden zonsondergangen…).
Ik zou het zeer verhelderend vinden als er onderscheid gemaakt zou gaan worden tussen natuurfoto’s en natuurbelevingsfoto’s. Want uiteraard is beleving ook belangrijk, maar dus wel iets anders.
Maar dat ik daarom niet ook van abstracte kunst zou (kunnen) houden is een misvatting.
De moeite genomen ook de video te bekijken. Een vak apart, die microwereld. Vlokreeftjes, diatomeeën, raderdiertjes, zover kom ik als leek met wat herinnering aan biologielessen van heel vroeger nog wel maar verhelderende commentaren zouden het wat mij betreft nog veel interessanter maken. Waar kijken we naar, wat gebeurt er? Als dat ook in het boek ontbreekt, als het alleen maar om mooie kiekjes gaat vind ik dát een gemiste kans.
Ik hou niet van zogenaamd abstracte natuurfoto’s, Bob, zelfs niet als concept simpelweg omdat abstractie in de natuur niet bestaat. Abstractie is gericht op een intentie, concept ergens tussen mensenoren. Immers, zodra je weet wat het is, een blauwalg of wat dan ook, en de aandacht zich dáárop richt is het geen abstractie meer maar gaat het ineens weer om natuur! Doch aangezien het erop lijkt dat het spul netjes gedetermineerd is… is dit vast wel een mooi natuurboek zonder maffe trendy abstracties en soortgelijke kreatief-met-kurk 😉
Wat ik mij tevens afvraag is of het videobeeld ook gestapeld c.q. ‘gestackt’ is t.b.v. scherptediepte. Dat kán wel, zie BBC reportages maar dan kom je in de timelapse technieken terecht en daar bewegen die microscoopbeessies (volgens mij, ook wel eens door een microscoop gekeken) toch veel te snel voor… kortom, geen idee.
Beste groeten van de moppersmurf @#$%^& 😛 🙂