Column: Antarctica

Ontdekkingsreizigers

Het bereiken van de daadwerkelijke Zuidpool is dan ook het verhaal van heroïsche ondernemingen. In 1772-1775 waagt James Cook drie pogingen het vermeende continent te vinden. Hij slaagt er niet in, al ontdekt hij wel diverse eilanden, waaronder South Georgia. De Rus Fabian von Bellingshausen lukt het in 1820 wel. Daarmee was slechts de rand van het continent bereikt. Voor de beeldvorming: van de rand van het continent tot een de geografische Zuidpool is een afstand van minimaal 2.000 kilometer, ofwel van Groningen naar Gribaltar. Minimaal, want de afstand is meestal nog honderden kilometers meer vanwege de uitgestrekte schil van zee-ijs rond het continent. Shackleton is een van de eersten die het probeert. Het lukt hem bijna; hij strand een kleine 156 kilometer voor de finish.

Bij een volgende poging gaat het schip van Shackleton verloren in het ijs. Met de reddingsboten vaart hij met de bemanning naar Elephant Island. Omdat ze daar nooit gevonden zullen worden, waagt Shackleton met vijf man een poging South Georgia te bereiken. In een reddingsboot weten ze de 1.800 kilometer te overbruggen! Ze weten levend een walvisstation te bereiken, van waaruit een grote reddingsoperatie wordt gestart naar de achtergebleven bemanning. Alle expeditieleden weten te overleven. In 1911 is het de Noor Roals Amundsen die als eerste de geografische Zuidpool weet te bereiken, een maand later gevolgd door de Brit Robert Falcon Scott.

Claims

Inmiddels zijn de tijden wel veranderd. IJsbrekers weten diep door te dringen in het zeeijs dat het continent een groot deel van het jaar omringd en speciaal aangepaste vliegtuigen of helikopters landen er gewoon op vlakke terreinen. Maar liefst een kleine dertig landen heeft een basis op Antarctica, officieel allemaal voor wetenschappelijk onderzoek. De werkelijkheid ligt uiteraard een stuk gecompliceerder. Met de stations zijn deze landen allemaal aanwezig en claimen ze zo een stukje van het content, ook al geeft niemand dat toe en is het formeel van niemand. Het felst wordt de discussie gevoerd op het Antarctisch schiereiland. Hier leggen Engeland, Argentinië en Chili wel openlijk een grondclaim neer, die echter maar door een paar landen erkend wordt. Het leidt tot bijzondere taferelen: direct naast ieder Engels gebouwtje staat ook een Argentijns bouwwerk.

Toerisme

Waar Antarctica in het verleden alleen bereikbaar was voor avonturiers en wetenschappers, kunnen ook toeristen inmiddels redelijk gemakkelijk het mysterieuze continent bezoeken. Het vertrekpunt hiervoor is het Argentijnse Ushuaia, de zuidelijkste stad ter wereld. Het is een forse, typisch Zuid-Amerikaanse stad: het verkeer is er een complete chaos, de winkels en hotels zijn erg goed (geheel naar westerse maatstaven), maar er is ook veel armoede, met heuse sloppenwijken aan de rand van de stad. Huisjes opgetrokken uit slechts golfplaten, hoe hou je dat in het gure klimaat daar een beetje behaaglijk… Ook lopen er overal zwerfhonden door de straten. Een gekke, maar ook fascinerende mix dus met het omringende spectaculaire landschap en de grote, vaak zeer luxe cruiseschepen die er aanmeren.

Vanuit Ushuaia vaar je via de beruchte Drake Passage in twee dagen naar het uiterste puntje van Antarctica. Wij, de jubileumreis van Nordic Vision en Starling, besluiten een andere route te nemen: Falkland Eilanden (ruim een dag varen), South Georgia (door hardnekkige tegenwind 3 dagen varen) en daarna pas naar Antarctica (door een storm 4 dagen varen). We zijn dan ook al ongekende ervaringen rijker als we uiteindelijk Antarctica bereiken.

Het continent zelf blijft grillig en avontuurlijk. De zon schijnt er vaker niet dan wel, met vaak mist of laaghangende bewolking (logisch wanneer vochtige lucht over de stijf bevroren ondergrond stroomt). De wind kan het ene moment nog vriendelijk zijn, om in een zeer kort tijdsbestek aan te zwellen tot stormkracht. Dat ervaren we bijvoorbeeld tijdens een tochtje met een zodiac. De laatste deelnemers keren bij windkracht 8 en golven van meer dan een meter hoog kletsnat terug op het schip. De zee kan bevroren zijn of de wind heeft grote hoeveelheden drijfijs in een bepaalde hoek van een fjord geduwd. Wie naar Antarctica gaat, moet dus op alle uitersten voorbereid zijn. Dat geldt ook bij pogingen om aan land te komen. Steigertjes en paden zijn er uiteraard niet. Dat betekent doorgaans in de branding in het water uitstappen of vanuit de boot een sneeuwrand op klauteren.

Klimaat

Het klimaat verandert, ook op Antarctica. Ogenschijnlijk is daar weinig van te zien: gletsjers monden allemaal uit in zee, kale stukken bodem zien we niet. Wel merken we het aan de aangename temperaturen (dagelijks rond het vriespunt), maar vooral aan een regendag. Er valt wel eens een vloeibaar buitje, maar dagen met langdurig serieuze regen zijn zeldzaam op dit normaal gortdroge continent. We zien zelfs een regenboog, daar een zeer zeldzaam fenomeen.

Het gevaar zit ‘m in het versneld afsmelten van de gletsjers. In tegenstelling tot de Noordpool, ligt het ijs hier op het land en draagt smelt bij aan hogere zeeniveau’s. Lokaal kunnen grote ijsbergen de vrije doorgang van pinguïns belemmeren, met grote gevolgen voor de voortplanting (de ouders kunnen dan geen voedsel halen voor hun jongen). Het warme zeewater bedreigt ook het voorkomen van kril. Kril gedijt immers het best in koud water en vormt de basis van de volledige voedselketen. Voor balijnwalvissen, diverse soorten pinguïns en albatrossen vormt krill het belangrijkste voedsel. Op South Georgia loopt de hoeveel kril reeds terug, en daarmee helaas ook de vogelstand.

Mytisch

Het was een voorrecht op Antarctica te zijn en me te verwonderen over de kracht van de natuur én hoe diverse dieren daarin prima weten te overleven, zoals ezelspinguins, keizeraalscholvers en Weddellzeehonden. Antarctica is met geen pen te beschrijven, geen enkel woord zou de beleving ter plekke kunnen dekken. Antarctica is een emotie. Een nog altijd mythisch content dat verscholen ligt achter woeste wolkenluchten en vele ijsbergen.