Column: Serendipiteit en natuurfotografie

Stel je bent lekker met de camera aan het struinen, op zoek naar bijvoorbeeld vogels. Al je zintuigen staan op scherp voor gefladder, gezang en gevleugeld. Je speurt de boomtoppen, rietkragen en de lucht af naar jouw onderwerp in de hoop vandaag leuke plaatjes te kunnen maken. Misschien komt zelfs wel de soort voorbij waar je stiekem op hoopt. Het wordt vast een mooie dag.

De toevallige ontmoeting

Zo stond ik zelf een tijdje geleden in mijn verlengde achtertuin naar de grutto’s te kijken. Omdat ze ver weg zaten, wachtte ik vol geduld op het moment dat ze zouden gaan vliegen zodat ik mijn gedroomde “Grutto-Escherfoto” hopelijk kon gaan maken. Dat gebeurde uiteindelijk niet maar ik genoot volop van de grutto-grutto-grutto-geluiden, het buiten zijn en de rust die ik omarmde terwijl ik wachtte. Mijn sensoren stonden wijd open, scherp omdat ik dát ene moment niet wilde missen.

Alsof er opeens op mijn schouder werd geklopt “voelde” ik dat er achter mij iets gebeurde. Ik draaide me om met mijn rug naar de grutto’s en stond opeens oog in oog met een fantastische velduil die achter mij op een hek was gaan zitten. De adrenaline gierde door mijn lijf en in een fractie van een seconde kon ik hem al vliegend langs de rietkraag vastleggen. Wauw….wat een geluk! Ik kon het bijna niet geloven, een velduil in mijn eigen “achtertuin”!

Als ik het niet “gevoeld” had of niet zoveel geduld had om te wachten was hij misschien niet op mijn pad gekomen. Als ik hier morgen was geweest en niet juist vandaag…als…. Wat een toeval! Was het wel toeval?

Oog voor het onverwachte

Ook al sta ik best wel met beide benen op de grond, ik geloof in serendipiteit. “Sere..wat?” Hoor ik je denken en ik snap je scepsis. Serendipiteit is iets waardevols vinden waar je in eerste instantie niet naar op zoek bent. Maar het is meer dan toeval of gewoon geluk hebben. Je moet ook de creativiteit of intuïtie bezitten om de waardevolle toevalligheid te zien. Zoals net genoemd helpt het als je je sensoren open kunt zetten en je daarmee open kunt stellen voor het onverwachte.

Maar…je moet wel weten wat je kunt verwachten om oog te hebben voor het onverwachte. Je kunt pas iets verrassends ontdekken en vinden als je weet wat anders en dus verrassend is.

Vinden zonder zoeken

Snap je ’t nog? Als je het verwachte benoemt en weet wat dat is, is al het onverwachte verrassend!

Serendipiteit is dus juist ook het onverwachte begrijpen en opmerken dat dat gebeurt. Wanneer je op pad gaat met een doel ben je geneigd om onzichtbare oogkleppen op te zetten. De macrofotograaf zal zijn blikveld beperken tot het kleine en doelgericht naar details speuren. De landschapsfotograaf zal juist zijn blik verruimen voor het grote geheel en perfecte compositie. Die oogkleppen helpen je ook weer bij je focus voor je doel. Maar juist door die oogkleppen beperk je je zicht op wat zich daarbuiten afspeelt.

Loszittende oogkleppen

Serendipiteit is de kunst van loszittende oogkleppen. Wie zich ervan bewust is dat toevallige waarnemingen soms kunnen leiden tot ontdekkingen in wetenschap¹, techniek of kunst, of in ons geval fotografie, weet ze op het juiste moment af te zetten. Dat talent voor het onverwachte moet worden gekoesterd. Daar zijn tijd, ruimte en vrijheid voor nodig.

Serendipiteit gaat verder dan intuïtie of geluk. Het is meer dan gewoon mazzel hebben. De kunst is te vinden zonder zoeken. Of nog liever dat je gevonden wordt. Maar hoe doe je dat?

Ten eerste helpt het om je oogkleppen af te zetten of ze minder strak af te stellen. Hoewel je je focus wilt behouden wordt je blikveld en ook je belevingswereld ruimer als je oogkleppen losser zitten. Tegelijkertijd zet je dan ook je sensoren en je gevoel meer open waardoor je observatievermogen groter wordt.

De kunst van het loslaten

Ten tweede maar eigenlijk primair is het de kunst om het verwachten los te laten. Wanneer je verwachtingen hebt zullen er ook teleurstellingen zijn als je niet krijgt wat je eigenlijk hoopte. Als je dat loslaat is alles wat op je pad komt onverwacht en een kadootje.

Als je loslaat heb je niet alleen 2 handen maar ook je gedachten vrij. Los van denken ga je ervaren en voelen. En juist dat voelen bevordert de zintuigen. Om dat te bewerkstelligen heb je rust en tijd nodig wat ook weer ruimte en vrijheid geeft. Dat geeft weer rust en tijd en zo is het cirkeltje rond. Feitelijk hoef je er niets voor te doen behalve los te laten en dan gebeurt het vanzelf. Dit kun je trainen door niet gehaast op pad te gaan en bijvoorbeeld eerst rustig de omgeving in je op te nemen. Laat het zijn en laat het gebeuren en geef het ruimte en tijd en je krijgt het terug.

Truukje?

Serendipiteit is geen truukje of skill. Het is de uiteindelijke beloning van jezelf openstellen van alles wat zich om je heen kan openbaren. Ruik, zie, proef, beleef de natuur in alle facetten en ik ben ervan overtuigd dat er hele mooie dingen op je pad komen!

¹ De uitvinding van bijvoorbeeld penicilline is bij toeval gedaan. Alexander Fleming ontdekte na zijn vakantie bacteriën op 1 van de kweekschaaltjes waarvan het deksel was afgegleden. Waar de schimmel was opgetreden waren bacteriën opgelost.