De spreeuw, dom of intelligent?

Als ik 20 seconden later omhoog kijk valt mijn mond open van verbazing

Uit de auto gestapt pak ik een krentenbol en kijk wat rond. Het ziet er wat merkwaardig uit. Mensen die daar ogenschijnlijk doelloos staan. Wat staat hier te gebeuren? Een half uur lang helemaal niets en ik laat mijn fotospullen dan ook in de tas. Een man naast me schudt zijn hoofd, schuift zijn statief in en zegt “nou dat gaat hem niet meer worden, ik ben zo weg”. De schemer begint al in te vallen als er een groepje van 5 spreeuwen rondvliegt boven een bomenrij. Intuïtief haal ik toch maar mijn statief uit de auto en begin hem op te zetten. Als ik 20 seconden later omhoog kijk valt mijn mond open van verbazing. De hemel is van horizon tot horizon zwart geworden van de spreeuwen, ineens! Enorme groepen komen samen vanuit verschillende richtingen alsof ze vooraf bestuurd zijn om exact op dit moment tezamen te arriveren. Hoe is dit mogelijk?

Vol verwondering zet ik mijn 70-200mm zoomlens op een full-frame camera en ik positioneer me om de grootsheid van dit fenomeen vast te leggen en toch nog wat details van de spreeuwen weer tegen geven.

Het was al indrukwekkend maar dit schouwspel is adembenemend!

Nadat de vogels een kwartier lang heen en weer hebben gevlogen en ik nog steeds onder de indruk ben, slaat het beeld ineens om. De enorme wolk die de gehele hemel besloeg krimpt ineen en condenseert zich in diepe zwarte bewegende vormen die zijn weerga niet kennen. De vormen lijken op watergolven, dieren, monsters en helices. Ze draaien, torderen en golven; het was al indrukwekkend maar dit schouwspel is adembenemend.

Met de Iso op 6400 laat ik de camera ratelen als de meest ongelooflijke vormen zich afzetten tegen de late avondlucht.

De spreeuwenwolk scheurt soms uit een en de spreeuwen maken daardoor allerlei losse vormen, zoals zuilen en bollen. De losse figuren worden veroorzaakt door twee slechtvalken die als stipjes tussen de enorme spreeuwenwolken te zien zijn. Ze proberen de harmonie en cohesie van de spreeuwengroep te doorbreken en groepjes, maar liefst individuen, los te maken van de groep. Het lukt valken om een of andere reden namelijk niet om één vogel uit een groep te halen, dan lijken ze niet te kunnen kiezen.

De diepste belevingen als de risico’s het groots zijn

En hoe bijzonder is het dat de druk en wellicht doodsangst die deze valken introduceren bij de spreeuwen zo’n ongelooflijk sierlijk effect geeft? En is dat geen prachtige metafoor? De mooiste prestaties, de grootste schoonheid, de diepste belevingen vinden toch vaak op het scherpst van de snede plaats, waar veel op het spel staat, waar de risico’s groot zijn?

Terugkijkend op de historie van de mensheid zie je dat ook terug. We zijn tot de grootste prestaties in staat onder druk. En zelfs bij diep emotionele ervaringen wordt vaak juist een schoonheid ervaren die gewoonlijk niet ervaren wordt.
En hoe is het met jou? Wanneer sta jij nog helemaal aan? En hoe gaaf is dat? Ken je dat gevoel dat je hele capaciteit gebruikt wordt? “Firing on all cilinders”, zeggen de Amerikanen. Ik noem dat ook wel “vóór op de golf surfen”; vol in je kunnen, helemaal levend.

Wie is de regisseur?

Meestal doen we dat vooral gepland, bijvoorbeeld door een spannende hobby te kiezen als kitesurfen, bergklimmen of parachute springen. Gelukkig leven wij hier in het westen voornamelijk in dusdanige veiligheid dat we niet of zelden gedwongen worden tot uiterste inspanning, creativiteit of vindingrijkheid.

Stiekem denk ik dan soms dat er wellicht toch ook een gevaar tot makheid of een beetje inslapen in onze veiligheid schuilt? Zou het zelfs zo kunnen zijn dat we een stukje schoonheid, opwinding, écht leven missen als we te veilig leven en weinig risico nemen?

Ik kan me in ieder geval prima verplaatsen in die spreeuw die in bijna baldadige overmoed met de slechtvalk speelt; kickend op zijn vliegkunst en de kracht van de groep.
En daarmee rijst de volgende vraag. Is er sprake van samenwerking binnen deze groep spreeuwen of worden ze als het ware als een geheel bestuurd? Van afstand zien de vormen er zo schitterend geregisseerd uit dat je je niet kan voorstellen dat de spreeuwen dat bedenken of plannen.

“Wie is de regisseur?” vraag ik me dan af?

Eén mier is dom!

Een relevante vergelijking is wellicht de mier. Verschillende wetenschappelijke onderzoeken hebben aangetoond dat één mier relatief dom is, maar dat tienduizenden mieren bij elkaar als geheel zeer intelligent gedrag gaan vertonen. Denk maar eens aan de complexiteit van een mierenkolonie met tunnels, nest, kamers, vuilnisbelt, begraafplaats, ventilatiesysteem et cetera, zonder dat daar een “manager”-mier te zien is. Ze doen gewoon wat ze doen en dat resulteert in wat mij betreft magische bouwsels. Het gedrag op collectief niveau overstijgt bij mieren heel duidelijk het gedrag op individueel niveau. En dat een enkele mier maar zo weinig kan is juist een sterkte. Als er een oppermier zou zijn is de kolonie veel te kwetsbaar omdat deze kan sterven (de koningin geeft overigens geen instructies en legt alleen eitjes).

Zou het kunnen zijn dat de individuele spreeuw ook relatief dom is en dat ze met zijn allen de intelligentie vormen? Heel veel “simpele” interacties onder druk van de slechtvalken maken dan een intelligent schouwspel van epische proporties.

Wat denk jij?