Flitsend rood in de winter

Ruig haarmos

In alle seizoenen is er voor de macrofotograaf veel keuze van boeiende macro-onderwerpen, ook als de bladeren zijn gevallen, zoals bijv. vergankelijkheid en (korst)mossen. Reden om in de winter de macrolens toch wat vaker in de tas te stoppen. Vorige winter had ik mij voorgenomen om specifiek aandacht te geven aan Ruig haarmos, omdat er in een aantal publicaties boeiende foto’s waren gepubliceerd.

Verdiepen in het onderwerp

Ruig haarmos was voor mij een vrij onbekend mos en in het najaar ben ik eerst eens gaan verkennen wat mooie plekken voor de winter zouden zijn. Het mos (Polytrichum piliferum) is in Nederland, buiten de veen- en kleigebieden, vrij algemeen en is vooral te vinden op kalkarm zand en ook in de duinen. Karakteristiek is een glazig haar aan de bladpunten. Mossen hebben, in tegenstelling tot vaatplanten, geen bloeiwijzen. Ze verspreiden zich met sporen in plaats van met zaden. Deze sporen worden in sporenkapsels gevormd. Bij sommige mossen zijn sporenkapsels het hele jaar door te vinden.
Op zandverstuivingen is het haarmos gedurende het gehele jaar een vrij onopvallend mos, dat soms grote of kleinere plakkaten kan vormen aan de randen tussen zand en heide. Door hitte en droogte in de zomermaanden op het zand, moet de ontwikkeling van sporenkapsels in de winter en vroege voorjaar gebeuren. Aan de randen van het zand is dus de kans om het te vinden het grootst.

Maken van keuzes

Mijn keuze is vorige winter gevallen op het Aekingerzand in het Drents-Friese Wold. Een prachtige zandverstuiving met veel korstmossen en ook Ruig haarmos.

Het belangrijkste om een fotolocatie te zoeken is waar de lichtinval in de vroege morgen toeneemt en bijvoorkeur afgedekt door wat bomen. Kies vervolgens plekjes met haarmos waar welving in de ondergrond is, zodat je enigszins diagonale lijnen kunt krijgen in je foto. Anders wordt het snel een plat vlak met een rechte “horizon”. Feitelijk heb je alleen een macrolens nodig en een rijstzak, want je fotografeert alles plat vanaf de grond. Een hoekzoeker en een vuilniszak om op te liggen is wel prettig.

Zoeken naar mooie compositie

Dan komt het erop aan om, in de overdaad van dicht op elkaar staande sporenkapsels van ca. 1 à 2 cm, ordening te creëren en spanning te zoeken. Eigenlijk orde scheppen in de chaos.
De oude droge kapsels van het vorige jaar, vormen vaak mooie bakens, om een compositie te kiezen. Iets draaien aan je scherpstelring levert gelijk een nieuw landschapje. Zo kun je eindeloos kiezen en heb je feitelijk maar een klein plekje nodig. Mijn gekozen plek had maar een oppervlak van twee stoeptegels.

Het juiste moment

De verschillende weersomstandigheden maken dat ieder moment heel andere beelden oplevert.
In totaal ben ik in februari vier ochtenden op pad geweest en heb steeds vanaf dezelfde locatie gewerkt.
Bij normale weersomstandigheden kun je regendruppels creëren met een plantenspuit. Je kan ook heel goed fotograferen op een grauwe dag. Op de foto komen door de druppels ook de haren van het mos mooi in beeld.
Soms kun je van een bepaalde compositie ook een stack-serie maken om wat meer scherptediepte te creëren. Vooral het spel tussen scherp en onscherp tussen alle kapsels en de geringe scherptediepte is steeds de uitdaging.

Speciale omstandigheden

De meest fraaie omstandigheden ontstaan toch bij lichte sneeuw of bevroren rijp. Wil je alle ochtendlicht gebruiken dan moet je ruim voor zonsopkomst aanwezig zijn en dan laat je het opkomende licht het werk doen. Je krijgt dan ongeveer 1,5 uur de tijd om zoveel mogelijk keuzes te maken. De verzadiging is door de rode achtergrond steeds aanwezig en soms kun je de witbalans beter wat koeler zetten. Het spel van kleur en compositie is dan één groot feest!

Het resultaat

Rijp en tegenlicht geven mooie verlichte kristalletjes die door de zon langzaam gaan smelten maar wel prachtige bokeh opleveren. Soms ontstaat een vuurzee van licht. Dan is nodig om flink onder te belichten. De tijd gaat snel en is beperkt, want de ijskristalletjes zijn zo weer verdwenen. Soms kun je takken gebruiken van snoeihout om andere (donkere) achtergronden te creëren. Zo kun je eindeloos spelen met de mogelijkheden.

Leuk voor macrofotografie in de winter !

Het zoeken naar pakkende composities is eigenlijk het leukst om te doen. Belangrijk is een mooie locatie. Er zijn heel veel gebieden bij heide of zandverstuivingen met Ruig haarmos. De keuzes, zelfs op een klein plekje zoals ik had uitgezocht, leken wel eindeloos en elke keer maak je weer heel verschillende foto’s. Haarmos is een echte uitdaging voor elke macrofotograaf. Ik kan in ieder geval niet wachten op nieuwe momenten in de wintermaanden…….

Voor meer informatie over Ruig haarmos zie ook: In de zoeker “Ruig haarmos”

Ook leuk: workshop Winterse macro’s.