Het morele kompas van de natuurfotograaf: Wat zou jij doen?

Mocht je het artikel gemist hebben, hier kun je het teruglezen (red.).

Gedragscode

In mijn dagelijkse werk ben ik bezig met allerlei morele vraagstukken. Ethiek, integriteit, moreel leiderschap, ons morele kompas, allemaal termen die voorbijkomen. Een ontzettend interessant werkterrein, waarbij het allemaal gaat over menselijk gedrag en -handelen. Mijn interesse was dus snel gewekt toen Natuurfotografie.nl met het onderwerp ethiek kwam. De top 10 ergernissen die daaruit voortkwam zegt al iets over wat de meerderheid van ons natuurfotografen van bepaald gedrag vindt. Afval in de natuur achterlaten, nestfotografie, dieren verplaatsen, insecten natspuiten, goed om eens met elkaar te bespreken wat we daar nu eigenlijk van vinden. Maar wat doen we er nu mee?

In de organisatie waar ik werk hebben we een Beroepscode. Een geheel van “regels” dat bedoeld is om duidelijkheid te geven over wat we qua gedrag verwachten van medewerkers. Maar vooral bedoeld om samen te werken aan een veilig werkklimaat waarin we dilemma’s met elkaar kunnen bespreken. Want regels zijn niet altijd zwart-wit. En zelfs als een regel weinig ruimte voor discussie lijkt te geven, kunnen er morele vraagstukken ontstaan.
Hebben we als natuurfotografen ook een gedragscode nodig? Of bestaat de wens om een gezamenlijke gedragscode te ontwikkelen? Of beter nog, bestaat er al zoiets?

Een zoektocht op internet levert al snel een BNN Vroege Vogels Gedragscode op. Het basisprincipe luidt: “Bij het beoefenen van natuurfotografie mag noch het leven, noch de levenswijze van een soort op de foto in het gedrang worden gebracht. Het behoud en welzijn van de soort en zijn omgeving prevaleren altijd boven de foto.” Een principe waar ik me zeker in kan vinden.

Handhaving

Een gedragscode is mooi en kan duidelijkheid geven over wat moreel wenselijk gedrag is. Maar kun je dat ook handhaven? Een gedragscode is geen wet, maar wordt vrijwillig aangegaan. Een gedragscode heeft ook alleen zin als er draagvlak voor is en mensen zich er vrijwillig aan committeren. Wat is het nut er dan van? Iemand die zich verbindt aan een gedragscode, zal toch niet diezelfde code overtreden? Toch gebeurt dat wel. Dat doen we allemaal en we hebben er allemaal een goed verhaal bij. Net zoals wettelijke regels.

’s Ochtends vroeg niet door rood fietsen? Er is verder geen kip op de weg!

Een natuurgebied voor zonsopkomst betreden terwijl dat duidelijk niet is toegestaan? Ik ben helemaal alleen, dus ik verstoor het wild echt niet!

Naast de regels zal dus ook duidelijkheid moeten bestaan over de sancties die staan op het overtreden van de regels. Erg lastig om een gedragscode te handhaven dus. Los van de vraag of je echt alles met regels wilt vastleggen.

Bespreekbaar maken van gedrag en handelen

Een veel mooier doel van een code vind ik de mogelijkheid om handelen en gedrag met elkaar bespreekbaar te maken. Een code kan een mooi uitgangspunt zijn om met elkaar in gesprek te gaan over moreel wenselijk gedrag. Het doel hoeft daarbij niet te zijn dat je het per definitie met elkaar eens wordt. Begrip voor elkaars mening, nieuwe inzichten en leren zijn vooral belangrijk. Respect hoort daarbij. Respect voor iemand die een andere mening heeft en respectvol aanspreken.

Maar nu nog doen

Aanspreken is niet zo makkelijk en vanzelfsprekend als we wellicht zouden willen. Want wat als je de enige bent die iets moreel niet correct vindt? Groepsdruk, onveiligheid en onvoldoende kennis van de natuur, om maar een aantal dingen te benoemen, vormen nogal eens een obstakel om gedrag en handelen goed te kunnen bespreken. Hoe graag we iemand ook zouden willen aanspreken op gedrag, voelen we ons ook altijd veilig genoeg om dat te doen? Ik zou graag zeggen dat ik altijd iemand aanspreek. Maar ervaring leert dat ik dat toch niet altijd doe.

Jaren geleden, ik was nog een beginnend natuurfotograaf, was ik een vliegend hert aan het fotograferen. Althans dat probeerde ik. Het beestje zat niet echt op een ideale plek, takjes zaten in de weg en het licht was ook niet super. Twee andere fotografen waren hetzelfde vliegend hert aan het fotograferen en uitten luidruchtig hun ongenoegen over de plek die het beestje had gekozen. Tot één van hen het beestje vastpakte en op een andere plek zette, meters verderop met ongetwijfeld veel meer kans op een mooie compositie. Ik wist onvoldoende van het onderwerp af om te weten of dat nu echt kwaad kon voor het vliegend hert. Maar mijn onderbuikgevoel schreeuwde alleen maar: “Dit klopt niet, dit mag niet!” Maar ik was alleen, de andere fotografen een stuk dominanter en ik was nog maar een beginneling. Ik ben opgestaan, heb mijn spullen gepakt en ben weggegaan. Terugkijkend zou ik zo graag willen dat ik iets had gezegd of gedaan. Maar wat dan? Zou ik een volgende keer er wel iets van zeggen? Ik hoop het echt! Maar ik weet het niet.

Wat zou jij doen?

Een gedragscode opstellen of verder ontwikkelen heeft wellicht weinig zin. Daarvoor zijn we als natuurfotografen te vaak individueel bezig. Maar hoe mooi zou het zijn als we met elkaar wel het goede gesprek kunnen voeren over ons eigen handelen en gedrag! Daar is respect en moed voor nodig. En de vaardigheid om aan zelfreflectie te doen.

Wat zou jij doen?