Ontwikkeling
Libellen en juffers maken een onvolledige gedaanteverwisseling door. Een groot deel van hun leven zitten ze als larve onder water. Daar zijn het roofdieren, die zich voeden met andere waterinsecten of zelfs kleine visjes. Na een aantal vervellingen, over een periode van een paar maanden tot enkele jaren – dat verschilt per soort – kruipt de larve uit het water. Vaak kiezen ze hiervoor vegetatie in of rond het water. Ze vervellen nog een keer, en nu komt de volwassen libel uit de larvenhuid gekropen. Tijdens dit uitsluipproces is de libel erg kwetsbaar; ze kan namelijk niet meteen vliegen. Het duurt enige tijd voor de vleugels en het lijf zijn uitgehard, en dan vliegt de libel weg. Ook als volwassen dieren zijn libellen grote jagers, die al vliegend kleine en grote insecten vangen. Uiteindelijk leggen ze eitjes in het water en is de cirkel weer rond.
Eitjes leggen
Libellen leggen hun eitjes los in het water of in een stengel van een waterplant. De eitjes zelf zijn niet goed te fotograferen, maar het afzetten van de eitjes is wel een mooi moment. Er zijn verschillende manieren waarop het afzetten gebeurt: door het vrouwtje alleen, of samen met het mannetje in een tandem. Bij heidelibellen houdt het mannetje het vrouwtje vast in een vlucht vlak over het water. Het vrouwtje slaat met haar achterlijf op het water en zet zo de eitjes af in het water.
Vrouwtjes glazenmaker gaan alleen op een waterplant zitten en kruipen langzaam maar zeker naar beneden, terwijl ze steeds een paar eitjes in de stengel van de plant boren. Juffers hebben een vergelijkbare manier, al wordt bij de meeste juffers het vrouwtje nog door het mannetje vastgehouden. Om telkens een nieuw stukje stengel te bereiken, kruipen ze steeds verder naar beneden, in sommige gevallen zover dat ze beide helemaal onder water verdwijnen. De mannetjes blijven het vrouwtje vaak gedurende een behoorlijke tijd vasthouden. Bij de daadwerkelijke paring hangen ze in het kenmerkende hartje op een rustige plek.
Al deze gedragingen zijn goed te fotograferen omdat de libellen wat langer op dezelfde plek blijven. Het loont om een zo laag mogelijk standpunt in te nemen, vlak boven het water. Zo geef je kijkers het gevoel dat ze zich echt in de wereld van de libel begeven. Dit lage standpunt bereik je het best met behulp van een hoekzoeker. Dan hoef je zelf niet in het water te gaan liggen, terwijl je je camera toch vlak boven het oppervlak kunt houden. Het is aan te raden om handmatig scherp te stellen, aangezien de camera daar vaak moeite mee heeft, zeker bij de dunne juffers.
Uitsluipen
Een groot deel van hun leven brengen libellen onder water door, en ze zijn voor het eerst goed te fotograferen tijdens het uitsluipen. Het is een geweldig gezicht om te zien hoe de dieren uit het water kruipen, uit hun larvenhuid barsten, opdrogen en tenslotte voor het eerst wegvliegen. Tijdens het hele proces hangen de libellen voornamelijk stil, en daarom is het een uitgelezen moment om ze te fotograferen.
Veel libellen en juffers gebruiken om uit te sluipen stengels of bladeren die uit het water steken. Bij andere soorten kruipt de larve een stukje het land op, om daar op een tak uit te sluipen. Bij een enkele soort, zoals de rivierrombout, vindt het uitsluipen plaats op de grond.
De grootste kans om uitsluipende libellen te vinden heb je als het weer beter wordt nadat het een tijdje slechter geweest is. Omdat opdrogen een stuk sneller gaat als het warm is, zullen veel larven gewacht hebben op het mooie weer, om dan met z’n allen uit te sluipen. Veel libellen beginnen ’s ochtends, maar uitsluipende libellen kunnen de hele dag door waargenomen worden.
Omdat de libel tijdens dit proces nauwelijks beweegt, leent het zich prima voor een hele serie foto’s. Er is tijd genoeg om eerst rustig te kijken wat de mooiste compositie is en een statief op te zetten. Het complete proces, van het openbreken van de larvenhuid tot het wegvliegen van de volwassen libel, kan bij warm weer in een half uurtje gebeurd zijn. Bij kouder weer duurt het soms meer dan een uur. Zodra de libel uitgeslopen en uitgehard is, zal hij naar een veiligere plek vliegen, waar hij vaak nog een tijdje rustig blijft hangen. Het lege larvenhuidje blijft achter, als stille getuige van de tijd in het water.
Volwassen libellen
Libellenfotografen houden zich voornamelijk bezig met volwassen libellen. Die zijn het meest zichtbaar en vallen bovendien door hun vaak felle kleuren op. Het valt echter niet mee een libel te vinden die goed wil meewerken. Bij de juffers gaat het nog wel, maar de grotere echte libellen kunnen erg vliegerig zijn. Vooral bij warm en zonnig weer zitten ze nauwelijks stil. Je hebt meer kans ze in beeld te krijgen als het weer niet zo warm is. ’s Ochtends vroeg zijn libellen nog niet opgewarmd en zitten ze nog lekker stil. Het loont om het weerbericht goed in de gaten te houden, want als het ’s ochtends mistig is, is de libel mooi bedauwd, wat de foto’s weer wat extra’s geeft. Voor dit soort foto’s is het vaak handig om de avond van te voren al te gaan kijken waar libellen rondvliegen en, bij voorkeur, ook waar ze gaan slapen. Het kan ’s ochtends namelijk erg lastig zijn om de stil zittende libellen te vinden. Dit scheelt ’s morgens kostbare tijd, die beter besteed kan worden aan de fotografie.
Ook overdag kunnen er prima libellen op de foto gezet worden, als je maar weet waar je op moet letten. Libellen als de heidelibellen en de korenbouten (bijv. viervlek en platbuik) jagen bij voorkeur vanaf een vaste uitkijkplek. Heeft hij eenmaal een geschikte uitkijkpost gevonden, zoals een uitstekend takje of heidepolletje, dan zal de libel daar steeds terugkeren zodra hij wat gevangen heeft. Zo’n uitkijkpost is een prima plek om te gaan posten. Steeds als de libel even opgevlogen is, ga je iets dichterbij staan. Met een beetje geduld kun je op deze manier vlak in de buurt van de libel komen en mooie portretten maken.
Je kunt natuurlijk ook de natuur een handje helpen door zelf ergens een mooi stokje neer te zetten. Op die manier kun je ook de achtergrond van te voren bepalen. Jagende glazenmakers en keizerlibellen zijn een stuk minder gemakkelijk te fotograferen. Zij jagen vliegend met een zeer onregelmatige vlucht. Door hun onvoorspelbare gedrag zijn ze vrijwel niet te volgen met de camera. Ze spelen het bovendien klaar om de kleinere prooien in de lucht op te eten, maar met de wat grotere prooien lukt ze dat niet. Om die te verorberen moeten ze even ergens gaan zitten. Dan heb je een goede gelegenheid om ze te fotograferen, aangezien ze vaak zo druk bezig zijn met het oppeuzelen van hun maal dat ze minder op hun omgeving letten.
Juffers zijn vaak niet zo schuw en houden zich dikwijls op tussen het gras. Ze vliegen over het algemeen veel minder grote afstanden, waardoor ze beter te fotograferen zijn. Bij het benaderen van juffers tussen het gras moet je zeer voorzichtig te werk gaan. De juffers zijn gevoelig voor kleine trillingen, dus is het zaak de eventuele sprietjes die in de weg zitten heel voorzichtig weg te halen.
Alle soorten libellen zijn beter te benaderen als je eerst op de juiste hoogte komt en vervolgens langzaam in hun richting gaat. Dit kan het beste door meteen al de camera naar je oog te brengen en dan heel rustig in een rechte lijn naar de libel te bewegen terwijl je ‘m door de zoeker in beeld houdt. Door hun facetoog kunnen ze beweging heel goed waarnemen, maar iets wat langzaam recht op ze af komt valt een stuk minder op. In alle gevallen moet je er rekening mee houden dat het heel wat geduld kan vragen voor je er in slaagt echt dicht bij een libel te komen.
6 reacties
Ik probeer het ook vaker, afgelopen vrijdag nog, bij de Swalm, maar ze waren inderdaad erg vliegtuig.
Ik gebruik er m’n tele voor. Met 600 mm van de Sigma op 3 meter, dat geeft best leuke resultaten……
Mooi geschreven en fijn dat je ook goede tips geeft. U nog mooie locaties vinden !
Wat een geweldige informatie voor de libellenfotografie. Onlangs ben ik libellen aan het fotograferen en heb veel aan jullie informatie. Wat een prachtige beelden van de fotografen. Jullie allen bedankt.