Hoe maak je een treffend beeld van hommels?

Allereerst iets over hommels in Nederland

Iedereen herkent wel een hommel als je die ziet vliegen. Door hun grote formaat, de kleuren en de beharing zijn ze gemakkelijk als hommel te herkennen. Er zijn meerdere soorten in Nederland, ieder met een eigen tekening en kleuren. In het vroege voorjaar zie je vaak de grote koninginnen en later in het seizoen komen ook de (kleinere) werksters en de mannetjes in beeld. Het determineren van de  verschillende soorten is niet zo gemakkelijk en dan kun je een goede veldgids wel gebruiken. Er zijn ongeveer 29 soorten in Nederland, waarvan sommige heel zeldzaam. Algemenere soorten als aardhommel, weidehommel, boomhommel, akkerhommel, steenhommel en tuinhommel leer je al vrij snel herkennen.

Hommels zijn belangrijk in de natuur voor bestuiving, maar ze staan erg onder druk en sommige soorten zijn zelfs met uitsterven bedreigd. Er zijn meerdere oorzaken aan te wijzen, maar het ontbreken van bloemrijke weiden is wel een grote factor.

Over de levenswijze van hommels is veel goede informatie te vinden.  Bij hommels overwinteren alleen de bevruchte koninginnen. Bij de meeste soorten komen de koninginnen in maart tot april tevoorschijn.  Na overwintering beginnen de koninginnen met het zoeken van nectar, waarbij ze in het vroege voorjaar afhankelijk zijn van een beperkt aanbod aan bloemen. Daarom zie je ze ook vaak rond tuinen. Nadat de dieren op kracht zijn gekomen gaan ze op zoek naar een plek om een kolonie te stichten. De meeste hommelsoorten nestelen ondergronds, bijvoorbeeld in verlaten muizennesten, maar soorten als de akkerhommel nestelen bovengronds in ruige stukjes en de boomhommel kiest voor holtes in bomen of bijvoorbeeld nestkastjes.

Nest in de tuin

In mijn tuin ontdekte ik dat een kolonie boomhommels een nestkast had ingenomen. De boomhommel is gemakkelijk te herkennen. Het is de enige hommel met een oranjebruin behaard borststuk en een witbehaarde achterlijfspunt.

Op dat moment ben ik het proces gaan volgen en heb geprobeerd een aantal passende foto’s te maken. Dat was een leuke uitdaging. Er speelt zich in die nestkast een prachtig proces af dat je niet kunt zien, maar geleidelijk ontdek je wel veel, door wat je in én uit ziet vliegen. Ergens op een moment in het voorjaar heeft de koningin de nestkast uitgekozen als gunstige plek en is daar begonnen met het leggen van eieren.  Deze eieren zijn (vorig jaar) bevrucht, zodat ze zich ontwikkelen tot werksters. De ontwikkeling van ei tot werkster kost enkele weken en de koningin moet zelf het voedsel aandragen. Nadat ze verpopt zijn vliegt een deel van de werksters naar buiten om op zoek te gaan naar voedsel voor de kolonie, terwijl andere zich bezighouden met het onderhoud van het nest. In de periode april tot juni neemt het aantal werksters steeds verder toe.  Door de omvang van de nestkast zijn er wellicht wel honderd tot tweehonderd werksters die deel uitmaakten van deze kolonie.

Bij de ingang van het nest vliegt het af en aan en vaak zie je de bolletjes nectar aan de poten van de werksters die naar binnen worden gebracht.

Op warme dagen zie je dat een aantal werksters zorgt voor de koeling van het nest.  Deze werksters zitten dan op de rand van het nest en zorgen met hun vleugels voor luchtstroming binnen in het nest. Soms worden ze afgelost door andere werksters. Dit verschijnsel zie je ook bij bijenkasten, waar op warme dagen meerdere bijen op de vliegplank zorgen voor extra luchtcirculatie in de kast.

Ergens in de zomer gaat de koningin plotseling onbevruchte eitjes leggen, waaruit zich mannetjes ontwikkelen. Tegelijkertijd krijgen sommige larven die geboren zijn uit bevruchte eieren extra voedsel aangeboden. Deze ontwikkelen zich later tot koninginnen.  Zodra de nieuwe koninginnen en mannetjes het nest verlaten begint het verval van de kolonie. De oude koningin verliest de grip op de kolonie en werksters zetten zich minder in voor het algemeen belang. De nieuwe koninginnen hebben ondertussen gepaard. De mannetjes, die behalve paren weinig bijdragen aan het hommelvolk,  zie je pas wat later in zomer op bloemrijke stukken. En de nieuwe koninginnen bereiden zich voor op overwintering en starten daarna weer een nieuwe kolonie. En dan is de cyclus rond.

Fotografie

Fotografie van hommels op bloemen is soms lastig, omdat ze heel beweeglijk zijn. De fotografie van het nest was in dit geval relatief eenvoudig en het volgen van het proces was heel boeiend. Met een macrolens op statief heb ik meerdere uren doorgebracht om mooie momenten te zoeken. In dit artikel heb ik alleen de foto’s van de nestkast weergegeven.

Aandacht vraagt wel de positie waar je gaat staan. Het liefst sta je vlak voor het nest. Op het moment echter dat  je in de aanvliegroute gaat staan, word je als aanvaller gezien. Vrouwelijke boomhommels lijken zachtaardig, maar kunnen je dan ook flink steken.  Je hoort dan aan het gegons, dat je beter iets op afstand kunt blijven.

Tot slot:

Het gaat niet goed met de hommels in Nederland. De teruggang van deze mooie insecten in de laatste decennia is echt zorgelijk. Er is veel onderzoek nodig om die teruggang goed in beeld te krijgen en passende beheersmaatregelen te kunnen zoeken.

Een bijdrage die we zelf kunnen leveren is zorgen voor bloemrijke omgevingen, in je eigen tuin bijvoorbeeld. Ook het doorgeven van je waarnemingen op invoerportalen als Waarneming.nl en Telmee.nl levert goede informatie op over o.a. vliegtijden en verspreiding.

 ( gebruikte literatuur; ’ basisgids hommels’, EIS Kenniscentrum Insecten en andere ongewervelden)