Controversieel
Moertje zorgde ook voor de nodige controverse. Bijvoorbeeld over het gegeven dat de waardering voor natuurfoto’s keldert zodra het publiek hoort dat ze gemaakt zijn onder gemakkelijke omstandigheden. Want Moertje en consorten werden veelvuldig gevoerd en aten uit de hand. Veel natuurfotografen verafschuwen dit soort situaties. De vraag is echter of dat altijd op basis van de juiste argumenten gebeurt. Vaak hoor je dat ze het geen echte natuurfotografie vinden omdat deze dieren “hun natuurlijke schuwheid hebben verloren”. Met andere woorden: dieren horen bang te zijn voor mensen, anders zijn ze niet echt wild. Schuwheid wordt dus gezien als norm.
Kun je dat zomaar stellen? Slakken zijn ook wilde dieren, maar zijn die schuw? En hoe zit dat met muggen en teken? Waren die maar wat schuwer. Kortom: als tegenstanders van wat ik maar even de vossenknuffelarij zal noemen het hebben over wilde dieren, bedoelen ze eigenlijk een select gezelschap van voornamelijk landpredatoren en roofvogels.
Jacht en vervolging
Maar zijn deze niet schuw gemaakt door eeuwenlange jacht en vervolging? Bijna alle zoogdieren zijn door ons toedoen noodgedwongen nachtdieren geworden; een ongemakkelijke waarheid. Ter illustratie: in Amerika (dat een veel minder lange jacht-traditie kent) is alles veel gemakkelijker benaderbaar dan in Europa. Op onbewoonde eilanden kun je zonder problemen met je camera languit in een kolonie Jan van Genten, pinguïns of albatrossen liggen. Dan hoor je opeens niemand meer over verlies van natuurlijke schuwheid, noch over de bezwaren van nestfotografie. Kortom: verdwijnt de jacht (zoals in de AWD) dan vervalt de schuwheid. Deze is mensenwerk, een artefact.
Domesticatie
Het omgekeerde, tamheid, is trouwens ook mensenwerk. Denk aan al dat bijvoeren. Echter: dieren zijn, net zoals wij mensen, ras-opportunisten die geboden kansen aangrijpen. Langs deze weg transformeerde eeuwen geleden de wolf tot onze trouwste huisvriend. En kwamen we zo ook niet aan de huiskat? Volgens mij markeert de enorme populariteit van Moertje een bredere trend. Het pact tussen vos en mens is volop in wording. Kijk naar steden zoals Londen of Brussel, waar vossen en mensen naast elkaar leven. Moertje zou dus wel eens symbool kunnen staan voor een, nog pril, stadium in het domesticatieproces van de vos. Ook in dat opzicht maakt ze geschiedenis.
Voeren
Wat niet wegneemt dat het voeren van wilde dieren wel degelijk tot problemen kan leiden. Met een vette hap uit de snackbar of een gesuikerde koek, bewijs je die dieren echt geen dienst. Officieel is het verboden, wat begrijpelijk is. Dieren kunnen er afhankelijk van worden en zelfs agressief reageren naar mensen die geen voedsel bij zich hebben. Hoewel deze bezwaren niet over fotografie gaan, kunnen ze reëel zijn.
Echter: zolang we elke winter nestkastjes en vetbollen blijven ophangen zonder te malen om de vraag of onze tuinvogels er niet afhankelijk van worden, blijft het meten met twee maten. Je kan natuurlijk blijven vinden dat wilde dieren schuw horen te zijn. Iedereen heeft recht op zijn eigen normen en waarden. Maar je kan deze niet verkopen als universele waarheid.
Lieve Moertje, rust zacht
Persoonlijk heeft het heengaan van Moertje mij zeer geraakt. Sinds onze eerste ontmoeting (in december 2009) heb ik haar elk jaar opgezocht en gefotografeerd. Eén van die foto’s (uit 2012) siert zelfs de cover van het Handboek Natuurfotografie. Je herkende haar gemakkelijk aan het scheurtje halverwege de voorste rand van haar rechteroor. En anders wel aan haar typische blik, altijd met de oogjes een beetje toegeknepen. Een blik van verstandhouding. Daarom: Lieve, wijze, oude Moertje, ik zal je missen. Rust zacht!
7 reacties
Beste Bart,
Mooi beschreven en met betere argumenten dan ik ooit eerder heb gelezen, hoewel merkbaar geschreven uit de hoek van de zoals je het zelf noemt van de vossenknuffelaars. Nou heb ik daar nog niet eens zo heel veel moeite mee. Waar ik wel moeite mee heb is het voeren van de vossen en ze om die reden voor de camera lokken. De amateurfotograaf doet het voor het mooie plaatje, de prof voor het commercieel gewin door de foto’s te verkopen of voor een hoop geld workshops te houden in de AWD. Gelukkig hebben we het hier over vossen. Het klopt dat de dieren in Europa schuwer zijn dan bijvoorbeeld in de VS. Daar leven ook nog dieren die bij ons niet (meer) voorkomen zoals de zwarte beer. Deze beesten worden ook gevoerd of eten menselijk eten wat niet goed is opgeborgen/weggegooid. Hierdoor raken deze beesten hun natuurlijke schuwheid richting de mens kwijt en vallen zij mensen met voedsel aan of breken hele auto’s af opzoek naar voedsel. Jaarlijks moeten door toedoen van de mens diverse beren worden afgeschoten. Zou jij als Bioloog ditzelfde stuk hebben geschreven als Moertje een zwarte beer was geweest?
Groeten,
Marco Sombroek
Beste Marco,
Interessante gewetensvraag: Had ik als bioloog hetzelfde stuk geschreven als Moertje een zwarte beer was geweest? Welnu: om te beginnen bestaat er volgens mij niet zoiets als ‘natuurlijke schuwheid’, er is enkel opportunisme. Zowel bij de mensen die wilde dieren voederen, als bij de dieren die daarop afkomen. Ik heb daar geen oordeel over, ik signaleer het slechts. Als bioloog beschouw ik vanuit evolutionair perspectief opportunisme als een eigenschap die bijdraagt tot het aanpassingsvermogen aan nieuwe omstandigheden. dus zou mijn stuk er hetzelfde hebben uitgezien.
Vriendelijke groet,
Beste Vart,
Je ontwijkt mijn vraag. in het geval van de beren betekent voeren afschot. GRoeten, Marco Sombroek
Mijn excuses voor de typfouten. EEn reactie plaatsen met de telefoon is op deze site niet erg handig. je ziet twee karakters in een hokje.