Loslaten van compositieregels

Met name op het gebied van compositie bestaan enkele bijzonder hardnekkige richtlijnen. Ze zijn er niet voor niks, maar het is de kunst deze principes toe te passen en (vooral) te breken al naar gelang jij dat bewust nodig vindt en het jouw persoonlijke kunstwerk en het verhaal dat je met je foto wilt vertellen ten goede komt.

Gulden snede / regel van derden

In de landschapsfotografie zijn het de regel van derden, de vergelijkbare gulden snede en de diagonaalmethode die de dienst uitmaken. Al deze regels zitten zelfs al ingebakken in Lightroom en kunnen met een muisklik over de foto worden gelegd. Zo kun je eenvoudig je compositie achteraf precies met de regels in overeenstemming brengen. Niet omdat het kan, maar omdat het moet.
Wijk echter gerust van deze regels af als daar gegronde redenen voor zijn. De horizon in het midden geeft bijvoorbeeld een statisch beeld, zorgt voor meer kracht en evenwicht in de foto en betekent symmetrie. Reflecties zijn hier een perfect voorbeeld van.

En als er weinig wolken in de lucht zijn heeft het weinig zin die lucht in de compositie op te nemen omdat de horizon per se op een derde of twee derde moet. Neem dan een heel klein randje lucht op om schaal aan het beeld te geven, of doe eens gek en laat de lucht volledig buiten beeld. Andersom zul je tijdens een hevig onweer de foto voor 90% uit lucht laten bestaan met slechts een randje voorgrond voor de schaal.

Nog een reden om af te wijken zijn bepalende verticale elementen in je beeld. Je gaat geen kerktoren of hoge boom aansnijden omdat de horizon dan op de verkeerde plek komt te liggen. Soms kun je nog het beste van twee werelden krijgen door vanuit een hoger of lager standpunt te fotograferen, maar dat kan je perspectief en daarmee dieptewerking aardig verstoren.

Voorgrond, midden, achtergrond

Een goede landschapsfoto maak je volgens de geleerden met een groothoeklens, waarbij je dicht op een prominent voorwerp in de voorgrond kruipt (rots, bloemen) voor voldoende diepte, zorgt voor leidende lijnen in het midden van de foto, en een duidelijk anker in de achtergrond plaatst (berg, boompjes). Dit alles gelardeerd met roze ochtendlicht en een flinterdun laagje mist. Toch? Die opbouw is lang niet altijd, en zeker niet in ons vlakke land, te bereiken. En waarom zou je?

Ook in de landschapsfotografie moet je jezelf de vraag stellen wat je in het gebied aanspreekt en waarom je de camera uit de tas wilt halen. Als er geen prominent voorgrondonderwerp is, ga dat dan niet uit alle macht zoeken, maar benadruk juist de leegte of weidsheid door een egale voorgrond te kiezen. Of laat de voorgrond gewoon uit beeld door de horizon lager te leggen.

Ruimte om in te kijken

Een foto van een dier zou pas geslaagd zijn als het dier aan een kant van de foto (liefst links, want wij westerlingen lezen van links naar rechts) staat, loopt of vliegt en de ruimte heeft om in te kijken of bewegen. Dat geeft namelijk rust aan de foto.

Plaats je echter je onderwerp bewust in het midden, dan straalt dat kracht en symmetrie uit, maar ook een status quo. Misschien zelfs een gevoel van dreiging en dat kan zomaar het gevoel of verhaal zijn dat je met je foto wilt uitdrukken.

Kijkt je onderwerp de foto uit, dan geeft dat een ongemakkelijk, opgesloten gevoel en roept meteen de vraag op wat zich net buiten de foto bevindt. Het zorgt ervoor dat de fantasie van de kijker wordt geprikkeld en deze langer naar je beeld zal kijken. Soms dicteren bepalende beeldelementen anders dan je hoofdonderwerp de compositie. Een prachtig gevormde boom bijvoorbeeld ga je echt niet aansnijden omdat de ree eronder zo nodig de foto in moet kijken.

Helemaal in beeld

We worden geacht ons onderwerp helemaal in beeld te plaatsen, want dan ziet de kijker meteen alle kenmerken van het onderwerp en dat is toch de bedoeling? En is een deel van het onderwerp verscholen, zoals achter vegetatie, dan moeten we toch zeker voldoende ruimte in het beeld overlaten voor dat denkbeeldige deel (zoals poten)?
Aansnijden brengt echter spanning in het beeld, de kijker moet zich dan zelf een voorstelling proberen te maken van wat er mist. Bovendien leg je de nadruk op die delen van je onderwerp die jij belangrijk acht voor het gevoel en verhaal dat je wilt vertellen. Ook kan het zijn dat de weggelaten delen storend werken op de compositie van je foto als geheel. Denk aan de effecten op vlakverdeling, lijnen of grote contrast- en kleurverschillen.
Als je het al aandurft je onderwerp aan te snijden, dan volgt meteen de volgende uitdaging, want zelfs voor het aansnijden bestaan regels. Met name in de portretfotografie is het een doodzonde een model bij de gewrichten of oren aan te snijden. Natuurlijk is het jammer als net de tenen van de zilverreiger of oren van een vos worden aangesneden terwijl je die helemaal in beeld wilde plaatsen. Vaak is dat te wijten aan slordigheid. Maar voor het overige kunnen er gegronde redenen zijn een bepaald (misschien zelfs essentieel) onderdeel van je onderwerp buiten de foto te laten.

Het voorgaande kun je nog veel verder doortrekken door een foto te maken waar slechts een klein deel van je onderwerp op staat en waarvan in eerste instantie helemaal niet duidelijk is wat het is. Door niet meteen alles weg te geven, dwing je de kijker op zoek te gaan naar de inhoud en betekenis en geef je de kijker de kans een eigen interpretatie, gevoel en verhaal te verzinnen.
Als je de regeltjes kunt loslaten, gaat er een creatieve wereld vol verbeelding voor je open en kun je je publiek verrassen met kunstzinnige weergaven van alledaagse onderwerpen!