Samyang 10mm f/3.5: grootste groothoek!

Semi handmatig bolle lens

Ja, zo zou je hem kunnen typeren. Wat meteen opvalt is het bolle front element maar ook de geringe grootte van ca. 10cm lang en gewicht. Hij is slechts 731 gram zwaar, op zich geen lichtgewicht maar als je hem vergelijkt met concurrentie dan valt het gewicht aardig mee. Dat komt vooral door de niet extreme lichtsterkte van f/3.5. Verder heeft de lens een automatisch diafragma maar handmatige scherpstelling. Gezien de extreme beeldhoek en daarmee enorm grote scherptediepte is dat geen probleem. In praktijk zul je weinig scherpstellen… het meeste is toch altijd scherp.

Nadeel van een bolle voorkant is natuurlijk dat je als landschapsfotograaf geen filters of filterhouder kan gebruiken. De zonnekap is geïntegreerd – wel fijn, kan niet kwijtraken – en maakt filtergebruik onmogelijk. Misschien zijn er wel dedicated filter systemen voor te vinden maar je komt dan al snel uit op het vrij dure 150mm filter systeem.

10mm… voor full frame!

Halverwege de vorige eeuw werkten de meeste fotografen met een 50mm lens. Wilde je meer uit kunnen zoomen dan investeerde je in een 35mm of zelfs een 28mm lens. Later kwam daar de ultieme groothoek bij: 24mm. Bedenk, dit was voor analoog en dus fullframe! De ontwikkeling staat niet stil, op een gegeven moment kwamen er lenzen van 17mm, 16mm en later zelfs 14mm. Spectaculaire lenzen met enorme beeldhoeken. Ter vergelijk (alles op fullframe), een 50mm objectief heeft een beeldhoek heeft van 47° (diagonaal) terwijl een 24mm objectief een beeldhoek heeft van 84°. Gaan we verder omlaag dan loopt de beeldhoek spectaculair op: 20mm (95°), 16mm (107°) en 14mm heeft zelfs een beeldhoek van 114°.

Maar daar hield het niet mee op. Er kwamen zelfs 12mm objectieven met een beeldhoek van 122° en zelfs een 11mm met een hoek van 126°. Nog steeds geen fish-eye maar echte groothoek. Inmiddels wel zó groot dat je uit moet kijken dat je eigen oren er niet op staan. Voor mij was het einde wel bereikt tot nu Samyang met een 10mm lens komt met een beeldhoek (diagonaal) van 130°.

Kenden we dan nog geen 10mm lenzen? Jawel, maar die waren puur voor APS-C camera’s (cropsensoren) en toen spraken we al van UWA (Ultra Wide Angle) om voor crop camera’s vergelijkbare beeldhoeken te halen als een 15mm of 16mm lens voor Fullframe. Dat de 10mm zelf nu ook nog eens voor fullframe beschikbaar zou komen had ik niet gedacht…

En daar zit ook meteen de eerste meerwaarde van deze lens. Hij is geschikt voor fullframe waarmee je een utopisch grote groothoek hebt maar tegelijk is hij minstens net zo spectaculair voor een cropcamera. Werk je met beide, zoals ik, dan heb je voor twee camera’s een indrukwekkende groothoek lens. Heb je slechts één van beide, dan nog is hij als groothoek geschikt.

Extreme groothoek = extreme perspectivische verkleining

Ik zeg wel eens tegen mijn cursisten dat een groothoek lens de moeilijkste lens is. Veel lastiger dan een tele- of macrolens. Door de enorme beeldhoek heb je niet alleen veel meer in beeld dan je met je ogen ziet maar ook is de perspectivische verkleining zó heftig dat alles wat zich verder dan een paar meter van je af bevindt bijna niet meer zichtbaar is. Om aan te geven hoe groot 10mm is, hieronder een paar voorbeelden met zowel full frame of op APS-C.

Zoals je uit bovenstaande voorbeelden ziet lijken op 10mm ons huisje in Inari en onze sneeuwschoenen een enorm end weg terwijl het in werkelijkheid nog geen 10 meter weg staat. De eerste foto op de cropcamera (35mm) komt het beste in de buurt van wat ik met mijn oog zag.

Perspectivische vertekening.

Nu heb ik voor deze foto’s recht naar voren gefotografeerd waardoor het met de vertekening (en dan heb ik het niet over de vervorming) nog wel meevalt. De vertekening komt door de perspectivische verkleining. Omdat alles enorm verkleint zie je een extreem perspectief ontstaan. Zo gauw je de horizon niet meer recht in het midden houdt maar bijvoorbeeld lager legt zie je wat 10mm met je foto en onderwerpen doet.

Deze vertekening is overigens geen lens tekortkoming maar puur een effect van groothoek. Hoe minder mm’s, hoe erger dit effect. Dit is één van de uitdagingen van werken met dergelijke extreme groothoeken.

Groothoek is moeilijk!

Je ziet meteen waar de moeilijkheidsgraad van groothoek ligt: alles trekt schuin én alles verkleind extreem. Vergis je daar niet in, hoe groter de groothoek, hoe uitdagender het wordt om er pakkende beelden mee te maken. Nou zijn zaken als nachtelijke sterrenhemels en noorderlicht dankbaar grote onderwerpen waarvoor deze lens zich prima leent maar in de landschapsfotografie moet je op een nieuwe manier leren kijken. Je voorgronden moeten echt enorm groot zijn, 80% van je beeld wordt ingenomen door de eerste paar meter voor je neus. Alles daar achter is achtergrond.

Extreme perspectieven

Toch biedt een 10mm lens ook heel aparte mogelijkheden. Zo kunt je extreme perspectieven bereiken die anders nooit mogelijk waren geweest en ik hou daar wel van.

De technische prestaties

In het veld krijg je gevoel bij je materiaal maar om echt te kunnen vergelijken moet je ook wat technische testen doen. Zeker groothoeklenzen hebben het vaak moeilijk met zaken als tonvormige vervorming (lijnen gaan bol lopen in plaats van recht), vignettering (donkere hoeken) en scherpte in de hoeken. Zowel in het veld als thuis bij mijn ‘muur’ heb ik de lens nader bekeken.

Tonvormige vervorming

Hoe extremer de groothoek, hoe lastiger het is om een vervormingsvrij objectief te maken. En dan heb ik het niet over de vertekening of perspectivische verkleining want dat is een effect van groothoek zelf. Neem het gaat hier om of de lijnen recht, bol of hol lopen.

Nu bezitten de meeste fotonabewerkingspakketten als Lightroom ingebouwde lensprofielen waarmee deze vervorming of distortion automatisch gecorrigeerd kunnen worden.

Scherpte

Het is bekend dat objectieven, in alle soorten en maten, veelal niet optimaal presteren bij de grootste diafragmaopening. Iets diafragmeren zorgt dan meteen voor meer scherpte, zeker in het midden. De hoeken komen iets later, hoekscherpte is bij groothoek altijd een belangrijk issue. Vandaar dat ik ook hier kritisch naar heb gekeken.

Onderstaande uitsneden zijn 100% crops uit diverse beelden. Let wel, ik heb hier gewerkt met een 30Mp camera met dus ook een grote resolutie. De scherpte is niet alleen afhankelijk van de lens maar ook van je camera. De lens geeft een maximaal detail niveau weer, het zogenaamde oplossend vermogen. Als dat detail niveau groot genoeg is voor de resolutie van de camera, is er niets aan de hand maar als je een camera gebruikt met heel grote resolutie kan het zijn dat je camera meer detail mogelijkheden heeft dan de lens in potentie kan bieden. Dan worden foto’s eigenlijk nooit scherp. Dat merk ik bijvoorbeeld wanneer ik met mijn jaren 60 lenzen werk. Door hier met een 30Mp camera te testen, wordt ook de lens getest op grote resolutie.

De hoekscherpte was mij in het veld ook al opgevallen.

Bovenstaande beeld is gemaakt vanaf statief op f/11. Het centrum is perfect scherp maar de hoeken niet. Toch, als je de scherptediepte berekent op basis van het scherpstelpunt op ca. 8m en f/11 en 10mm kom ik uit op een totaal scherptediepte gebied van 0.28m tot oneindig. Dat zou betekenen dat eigenlijk alles scherp zou moeten zijn…

Is deze hoekscherpte erg van belang? Dat ligt aan je fotografie. Bij landschappen zal die belangrijker worden dan bij nachtfotografie en bedenk ook dat als je deze lens op een APS-C camera gebruikt je in feite alleen het middendeel van het beeld gebruikt, dat deel waar de scherpte veel beter is!

Vignettering

Waar hoekscherpte voor veel fotografen van minder belang is, is vignettering dat wel. Vignettering is het donker worden naar de hoeken toe van het beeld. Een vignetteringsvrij beeld betekent dat het beeld over het hele vlak egaal belicht wordt. Vaak is vignettering afhankelijk van het diafragma en verdwijnt het bij (enige) diafragmering.

Ik was wel benieuwd in hoeverre het dan weg zou zijn als ik op een cropcamera zou testen.

Macro

Groothoeklenzen zijn geen macro lenzen. Toch is het wel een interessant vakgebied te kijken hoe ver je kan komen met deze lens.

Terug de praktijk in

Zo, klaar met het technische gebabbel. Terug het veld in. Hoe werkt het met deze lens. Als gezegd is het best uitdagend. Het is geen lens die je als enige groothoek onder de 24mm mee gaat nemen want de overgang is best enorm groot. Heb je een 16-35 of vergelijkbaar dan is een 10mm een extra meerwaarde maar ik vraag me af hoe vaak je deze ook echt gaat gebruiken.

Eindoordeel

Ik denk dat duidelijk mag zijn dat dit geen beginners- of allround lens is. Puur het werken met 10mm is best een uitdaging en zul je in praktijk minder vaak doen bijv. 18mm. Het zal altijd een ‘lens erbij’ zijn, nooit de enige groothoek lens. Ben je een enorme groothoek fanaat, dan is dit misschien wel dé lens voor jou maar ben je landschapsfotograaf en hou je van filters dan moet je bereid zijn daar afstand van te doen. Werken met filters kan helaas niet door de vaste zonnekap en bolle voorkant.

Vignettering is wel duidelijk aanwezig tot zeker f/5.6 evenals de duidelijke tonvormige vervorming. Beide zijn echter prima te corrigeren in de nabewerking. De centrumscherpte is enorm goed, zelfs op f/3.5 maar de hoekscherpte in de extreme hoeken baart mij wel zorgen. Dat is echter weg als je met een cropcamera werkt, evenals de ergste vignettering. Voor nachtfotografie is f/3.5 niet bijzonder lichtsterk maar heb je een camera die je zonder problemen tot ISO 6400 of zelfs hoger durft te pushen dan is dat geen probleem.

Waar deze lens wel in uitblinkt is het feit dat hij zowel voor full frame als APS-C een extreme groothoek lens is en voor cropcamera’s is hij kwalitatief wel enorm goed! Op APS-C heb je niet alleen een prachtig groothoek bereik (misschien nog wel veelzijdiger dan op full frame), de meeste problemen als vignettering en geringe hoekscherpte, zijn ook weg. Al met al zou ik deze lens willen positioneren als een hele goede UWA lens voor cropcamera’s die ook nog eens de mogelijkheid heeft voor een nog veel extremere groothoek op full frame.

En als 10mm teveel groothoek voor je is, dan moet je zeker eens kijken naar de Samyang XP14mm F/2.4 die leverbaar is voor Full-Frame Canon EF en Nikon F.