Menu

Onderdeel van Pixfactory

Kruisbladgentiaan

Enkele jaren geleden zag ik voor het eerst een kruisbladgentiaan. Sindsdien kan ik het niet laten er elke zomer naar te zoeken. Steeds weer ben ik onder de indruk van de vorm, de tekening en de intens blauwe kleur van de bloemen. Het zoeken is in de loop van de tijd wel steeds gemakkelijker geworden want ik weet inmiddels waar ik moet kijken.
Kruisbladgentiaan in Berkheide bij Katwijk. Fotograaf: Roelof Janssens

De plantjes hebben meestal een hoogte van 10-15 cm. De bladeren zijn glanzend groen van kleur en langwerpig-eirond van vorm. De bladeren staan paarsgewijs tegenover elkaar en elk nieuw paar staat haaks op het voorgaande. De blauwe bloemen groeien in bundels in de oksels van de bovenste bladeren. Ze hebben een lengte van 2-2,5 cm en zijn trompetvormig. De keel ervan is wit met blauwe vlekken. De kruisbladgentiaan is door deze karakteristieken niet te verwisselen met andere soorten.

Fototips

De planten zijn betrekkelijk klein. Ze staan vaak tussen andere, wat hogere begroeiing. Ze zijn daardoor ondanks de uitgesproken kleur van de bloemen niet erg opvallend. Doorgaans zijn er ook wel min of meer vrijstaande exemplaren te vinden, met name in de gebieden waar de vegetatie kort wordt gehouden door Schotse hooglanders. Niets is echter vervelender dan na een uitgebreide zoektocht thuis te ontdekken dat er een beschadigde plant is gefotografeerd. Het is dan ook zaak om bij het kiezen van een af te beelden exemplaar goed te letten op de aanwezigheid van vraatsporen. Weliswaar eten runderen de planten niet graag vanwege de bittere smaak, maar konijnen doen dit wel. Statief, macro-objectief en afstandsbediening zijn onontbeerlijk, zeker bij het maken van opnames van de prachtig getekende binnenzijde van de bloemen. Een diffusieschermpje komt meestal ook van pas. Zowel te fel zonlicht als te veel wind kunnen hiermee zo nodig worden getemperd. Om een goede doortekening van het blauw van de bloemen te behouden is enige onderbelichting vaak wenselijk.

In de alternatieve geneeskunde wordt het aftreksel van de wortel van de kruisbladgentiaan aanbevolen ter genezing van een veelheid van aandoeningen, zoals vrouwenziekten, kwalen van het maag-darm-kanaal, druk op het hoofd en wazig zien. Het is wellicht verstandig om in voorkomende gevallen het nuttige met het aangename te verenigen en het geneesmiddel in de vorm van een Friese kruidenbitter in te nemen want van deze drank is het een essentieel bestanddeel.

Leefomgeving

In Nederland komt de plant voor in de zeeduinen van Zuid-Holland, het zuidelijk deel van Noord-Holland en in het uiterste zuiden van Limburg. In Meijendel en Berkheide tussen Den Haag en Katwijk bereikt de kruisdbladgentiaan de hoogste dichtheid. In België kan hij worden gevonden in het Maasgebied en de zuidelijke Ardennen. In de duinen gedijt de plant het best op zonnige of licht beschaduwde plaatsen op noordhellingen. De grond moet voedselarm, kalkrijk en goed vochtdoorlatend zijn.

Vindtijd

De plant bloeit van half juni tot half augustus.

Meer weten?

  • Bent, G. van der, G. van Ommering, R. van Rossum (red.). Dwars door de duinen. Een verkenningstocht van Den Haag naar Noordwijk. Katwijk, Van den Berg Kantoorboekhandel, 2002.
  • Nieuwe atlas van de Nederlandse flora. Zeist, KNVV, 2011. Gebonden, 1ste druk.
  • Sparrius, L.B., B. Odé, R. Beringen. Basisrapport Rode Lijst Vaatplanten 2012 volgens Nederlandse en IUCN-criteria. FLORON Rapport 57. Nijmegen, FLORON, 2014.
  • Weeda, E.J., R. Westra, Ch. Westra, T. Westra. Nederlandse ecologische flora. Wilde planten en hun relaties. Deel 3. Amsterdam/Hilversum/Rijswijk, IVN-VARA-VEWIN,1988.

Wilde planten

Bescherming

Wettelijk beschermd.

Kwetsbaarheid

De kruisbladgentiaan is in de Rode Lijst Vaatplanten 2012 opgenomen als zeer zeldzaam. Geschat wordt dat er in ons land 2.500-10.000 exemplaren voorkomen. In Nederland en België is plukken of beschadiging bij wet verboden.

Verspreidingskaart

En dan nog dit!

In 1942 vond B.J. Lempke in de duinen bij Wassenaar een gentiaanblauwtje dat eieren afzette op de kruisbladgentiaan en dat licht verschilde van andere gentiaanblauwtjes. Hij meende een nieuwe soort ontdekt te hebben en gaf het diertje de naam duingentiaanblauwtje (Maculinea alcon arenaria). Na 1979 werd deze vlinder niet meer waargenomen in de duinen en leek hij uitgestorven. In 2004 is echter op grond van genetisch onderzoek waarschijnlijk geworden dat er in de palearctische regio maar één soort gentiaanblauwtje voorkomt dat, afhankelijk van de omstandigheden, gebruik maakt van verschillende waardplanten. Nederland lijkt hiermee dus geen soort maar een illusie armer.

Eén reactie

  1. Hoi Roelof,

    Leuk om via deze rubriek wat meer achtergrondinfo over deze zeldzame soort te krijgen. Ik heb het met interesse gelezen. Je hebt ook mooie opnames gemaakt!
    Groeten,
    Lies.

    Groetjes,
    Ad
    _________________
    Nikon D300, Nikkor 300 mm. f/2.8 G ED VR ll, Nikkor TC-20Elll, Sigma 50-500mm 4-6.3 APO DG HSM, Tamron macro SP 90mm 2.8 Benro tripod A4570T, Nature-Stuff swinghead NEK4, Manfrotto monopod 682B.

Reageer op dit artikel

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site wordt beschermd door reCAPTCHA en het Google privacybeleid en servicevoorwaarden zijn van toepassing.

Geef een reactie

Eén reactie

  1. Hoi Roelof,

    Leuk om via deze rubriek wat meer achtergrondinfo over deze zeldzame soort te krijgen. Ik heb het met interesse gelezen. Je hebt ook mooie opnames gemaakt!
    Groeten,
    Lies.

    Groetjes,
    Ad
    _________________
    Nikon D300, Nikkor 300 mm. f/2.8 G ED VR ll, Nikkor TC-20Elll, Sigma 50-500mm 4-6.3 APO DG HSM, Tamron macro SP 90mm 2.8 Benro tripod A4570T, Nature-Stuff swinghead NEK4, Manfrotto monopod 682B.

Reageer op dit artikel

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site wordt beschermd door reCAPTCHA en het Google privacybeleid en servicevoorwaarden zijn van toepassing.

Deze artikelen vind je vast ook interessant: