Maar liefst anderhalve meter hoog kan deze oeverplant worden! Pas in de loop van de zomer zul je hem aantreffen als hij zijn schermen opent en de fraaie roze bloemen laat zien. Door zijn schoonheid is de soort ook geliefd als vijverplant. Echter let op: het is een wettelijk beschermde plant dus zelf een plant weghalen van de slootkant is verboden! Wel mag je gekweekte exemplaren bij een tuinhandel kopen.
De zwanenbloem heeft het getal drie als basis. Tel maar eens mee: elke bloem heeft zes roze bloemdekbladen, drie buitenste en drie binnenste. In de bloem vind je zes stijlen en zes stempels en negen meeldraden. De bladeren zijn aan de voet driekantig. Die drietalligheid is overigens een kenmerk van de grote groep van eenzaadlobbige planten, waar de zwanenbloem ook bij hoort.
De zwanenbloem is uniek in zijn soort. Het is het enige lid van de zwanenbloemfamilie, geen enkele andere soort is nauw verwant.
Hij is heel goed aangepast aan het leven in het water, onder de oppervlakte heeft het wortelstelsel luchtkanalen waardoor hij toch kan overleven in de zuurstofloze modder. De bladeren ontspringen aan de wortelstok in de bodem.
De ronde bloeistengel is helemaal kaal en draagt aan de top uitsluitend de mooie bloemen. Ze lijken in een scherm te staan maar als je heel goed kijkt zie dat de bloemstelen niet echt vanuit één punt ontspringen, maar vlak boven elkaar staan ingeplant. Een schijnscherm dus.
