Starten met vintage lenzen

Sfeer en gevoel

De reden dat veel fotografen, naast alle ‘retescherpe’ en steengoede objectieven vaak één of meer lensjes van soms maar een paar tientjes in de tas hebben is de sfeer en het gevoel. De foto is zo goed als de lens wordt wel gezegd. Als je niet tevreden ben over de beeldkwaliteit kun je het beste investeren in glaswerk dan in een andere camera. Dat geldt ook voor de sfeer. Door juist terug te gaan in de tijd naar lenzen uit de jaren 50 of 60, komt vaak ook meteen de sfeer van de foto’s uit die tijd terug. Veel vignettering, aparte onscherpte, wollige scherpte, weinig contrast, aparte kleuren, allemaal zaken die we vroeger vervloekten en nu als ‘cult’ terugkeren.

Maar het is ook de manier van fotograferen die af en toe gewoon heerlijk is. Geen autofocus, geen automatisch diafragma, geen stabilisatie in de lens, etc. Weer ouderwets handwerk met handmatige scherpstelling en zelf nadenken over diafragma. Heerlijk onthaasten en gedwongen langzaam te werken. Als ik met mijn vintage lenzen werk (en ik heb er een hoop) dan ga ik echt anders fotograferen en waan ik mij terug in de oude analoge tijd. Ik kom ook echt met veel minder foto’s thuis…

Omarm de onvolmaaktheden

Meteen de eerste belangrijke les: je gaat aan de slag met vintage lensjes omdat je houdt van de sfeer en gevoel. Dat is in essentie de onvolmaaktheid van deze lensjes. Ze zijn nog half zo scherp niet als de goedkoopste kitlens van 15 jaar geleden, het contrast en de kleuren zijn verre van perfect, je hebt enorm veel last van vignettering en met grote licht/donker contrasten heb je heel snel last van flare en chromatische abberatie. Op je 40Mp camera zal je foto nooit 100% scherp zijn, dat kan die lens simpelweg niet aan. Maar dat is juist de charme. Verwacht dus geen perfectie maar omarm de imperfectie. Ga dus ook niet in de nabewerking zaken als vignettering verwijderen maar leer ervan te houden!

Lens en adapter

Eigenlijk heb je niet veel nodig. Een oude lens en een adapterring om deze op jouw camera te plaatsen. Ik zal verderop wat tips geven van lenzen die niet zo duur zijn maar ook adapters zijn niet zo duur. Gelukkig is dat voor de moderne camera’s geen enkel probleem. Weliswaar zul je in de EXIF-gegevens achteraf niets terug kunnen vinden over het gebruikte diafragma, de camera kan nog steeds gewoon foto’s maken. Sterker nog, de lichtmeting werkt ook nog. In bijvoorbeeld de stand A(v) (diafragmavoorkeuze) zal de camera gewoon met een voorgestelde sluitertijd komen op basis van de hoeveelheid licht die wordt gemeten en de ingestelde ISO.

Ieder cameramerk heeft zijn eigen lens mount. Denk aan Canon met EF (spiegelreflex) of RF (systeemcamera), Nikon met F of Z mount, etc. Dat had je vroeger ook maar met heel andere mounts en merken. Zo had Canon FL en FD mount, had Nikon F en AI, had je Exa of Exakta koppelingen, M42 of P-draad, had Pentax zijn eigen K-bajonet (voor latere camera’s), etc. Tegenwoordig zijn de mounts merk gekoppeld, vroeger werden mounts door meerdere merken gebruikt waardoor uitwisseling van lenzen ook makkelijker was.

Als je wilt werken met een vintage lens moet je dus een koppel adapter hebben waarmee je de betreffende vintage mount op je eigen camera kan zetten. Voordeel is dat er zóveel te krijgen is dat zelfs combinaties als vintage Nikon AI lenzen op een Canon systeem camera mogelijk zijn.

Omdat bij een systeemcamera de afstand tussen sensor en lens groter is, is het voor systeem camera’s veel makkelijker allerhande lens adapters te maken. Zo kun je makkelijk Canon FD lenzen op een Canon systeemcamera zetten maar is dat eigenlijk niet goed mogelijk op Canon digitale spiegelreflex omdat de lens dan te ver van de sensor af komt te liggen.

Heb je meerdere typen vintage lenzen, dan heb je dus ook meerdere adapterringen nodig. Maar ach, vaak zijn ze tussen één en twee tientjes, dus nog een keer te doen.

Bekende vintage lensmounts

De meest gebruikte vintage lenzen komen uit de jaren 70 of ouder. Voorbeelden van vintage lensmounts (kleinbeeld) uit dit tijd zijn:

• M42 of P-draad (van Praktica-draad). Deze lenzen worden geschroefd op de body en de adapter bevat dus ook schroefdraad.
• M39 draad
• Canon FD en FL, dat zijn twee verschillende Canon bajonet lens mounts.
• Nikon F mount met verschillende typen als non-AI, AI, Af-D, AF-s/G en AIS, bajonet
• Minolta SR-mount, bajonet
• EXA / Exakta (een klik systeem)
• Praktina mount (niet te verwarren met Pratica), weinig adapterringen voor te vinden.

  

M42: goede start!

Daarom is mijn advies om met M42 (ook wel P-draad genoemd) lenzen te beginnen, één van de meest algemene lensmounts en gebruikt door veel oude cameramerken. Er zijn er enorm veel van te krijgen, voor ieder camerasysteem zijn er adapterringen te verkrijgen. Als je al je vintage lenzen met M42 mount koopt heb je ook maar één adapterring nodig. De meeste leuke oude lenzen zijn met M42 mount te vinden.

Vintage lens op je camera

Een kind kan de was doen. Lensje op een adapterring en deze rechtstreeks op je camera of via een adapter van spiegelreflex naar systeem. En dan lekker experimenteren. Wel zijn er twee aandachtspunten:

• Menig camera, met name de systeemcamera’s, zijn ingesteld dat er geen foto gemaakt mag worden zonder objectief op de camera. Omdat de camera het vintage objectief niet herkent als zijnde lens, moet je de camera dus instellen dat hij juist wel foto’s mag maken zonder lens.
• Vintage lenzen hebben een handmatig instelbaar diafragma. Hoewel je deze lenzen vaak ‘wide-open’ (grootste diafragmaopening of laagste getal) gebruikt wegens de mooiste onscherpte moet je je wel bewust zijn dat als je een ander diafragma wil gebruiken je deze eerst in moet stellen vóór je de camera licht laat meten. Afhankelijk van de lens is het instellen niet eens voldoende maar moet je ook nog fysiek een ring draaien om daadwerkelijk te diafragmeren. Dan krijgt de camera de juiste lichtomstandigheid en kan hij licht meten.

  

Populaire vintage lenzen

In principe kun je iedere vintage lens wel op je camera plaatsen maar of het een leuk effect gaat geven is nog maar de vraag. Vaak zijn deze lenzen niet bijzonder scherp maar hebben ze ook geen speciale sfeer. Dan heb je eigenlijk gewoon een weinig interessante lens. Er zijn echter een heleboel lenzen die erg populair zijn.

Wat een goed startpunt is, is om een 50mm (of vergelijkbaar) te kopen. Dat waren destijds de kitlenzen van de camera’s en deze zijn enorm lichtsterk. De meeste populaire vintage lensjes zijn daarom ook rond de 50mm. Andere interessante brandpuntsafstanden zijn 35m, 28mm (dat is echt dé groothoek uit die tijd), 100mm of 135mm. Een beetje van wat je leuk vindt en waar je van houdt.

De bekendste merken voor die echte vintage look zijn:

• Pentacon
• Meyer Görlitz (voormalig Oost Duitsland)
• Carl Zeiss, Carl Zeiss aus Jena, CZJ of ‘aus Jena’ (voormalig Oost en West Duitsland)
• Helios (Rusland)
• Jupiter (Rusland)
• Pentax

Leuk weetje: Carl Zeiss, Carl Zeiss aus Jena, CZJ of ‘aus Jena’ zijn allemaal gelijk. De fabriek van CZ stond in Jena bij het opdelen van Duitsland in Oost en West kwam stad Jena kwam terecht in Oost-Duitsland. De fabriek Carl Zeiss  vetrok echter naar West Duitsland en het copyright van de Zeiss-naam kwam terecht bij de West Duitse vestiging van Zeiss. Dus de Oost Duitse versies heetten uiteindelijk C.Z. of ‘aus Jena’ nadat ze de strijd om het auteursrecht hadden verloren.

Een (verre van compleet) lijstje met populaire lenzen:

• Helios 44 58mm f/2 lens (o.a. M42 mount) – bekend wegens zijn swirley bokeh (de achtergrond lijkt te draaien). Een Russische lens (nagemaakt van de Carl Zeiss Biotar 58mm f/2) die vaak voor een paar tientjes te vinden is. Meestal goedkoper samen met een Zenith camera dan los.
• Meyer Görlitz Oreston 50mm f/1.8, ook bekend onder de naam Pentacon 50mm f/1.8, zelfde lens. Ook vaak M42 draad. Mooi achtergrond onscherpte. Vaak voor paar tientjes te vinden, al dan niet met een camera er nog aan vast. Dé startlens als je wilt kijken of dit wat voor je is.
• Carl Zeiss Jena Biotar 58mm f/2, de originele waar de Helios van is nagemaakt. Zachtere bokeh en mooie zilveren behuizing. Wel stuk duurder.
• Meyer Görlitz Domiplan 50mm f/2.8. Een beetje de goedkopere variant van de 50mm maar bekend om zijn soapy bokeh waar de Oost Duitse Meyer Görlitz lenzen destijds om werden verfoeid en nu zo om worden geroemd. Goedkoop te vinden, meestal M42.
• Meyer Görlitz Trioplan 100mm f/2.8. Een heel populaire lens wegens zijn prachtige soapy bokeh maar daardoor erg aan de prijs. De mooie zilveren exemplaren van begin jaren 60 moeten zomaar enkele honderden euto’s opleveren. M42 maar ook Exa mount.
• Meyer Görlitz Orestogor 135mm f/2.8, ook wel bekend onder de naam Pentacon Orestogor 135mm f/2.8. Vergelijkbaar met de 100m trioplan wat bokeh betreft maar een stuk goedkoper aan te komen, vaak rond de 50 à 75 euro.
• Meyer Görlitz Primoplan 50mm f/1.9, de Crème de la Crème als het gaat om dreamy soapy bokeh maar wel behoorlijk aan de prijs.
• Meyer Görlitz Trioplan 50mm f/2.9, bekende soapy bokeh.
• Carl Zeiss Jena Pancolar 50mm f/1.8, mooie zachte bokeh, niet de goedkoopste lens maar wel erg lichtsterk, o.a. met M42 mount.
• Carl Zeiss Jena Flektogon 35mm f/2.8, een mooie 35mm die erg dichtbij kan scherpstellen met dromerige achtergrond.
• Carl Zeiss Tessar 55mm f/2.8, mooie scherpe lens met zachte bokeh.
• Revuenon 55mm f1.4, mooie bokeh door o.a. de f/1.4. M42 mount. Niet heel duur.
• Jupiter lenzen, Russische kopieën van Carl Zeiss. Jupiter-3 (50mm f/1.5), Jupiter-6 (180mm f/2.8, let op dat je een M42 heb en geen M39), Jupiter-8 (50mm f/2), Jupiter-9 (85mm f/2), etc. Zie de hele lijst. Deze lenzen zijn erg populair en daarom niet goedkoop.
• Canon FD 28mm f/2.8 FD, een populaire groothoek wegens de mooie onscherpte. Alleen FD mount.

  

Resumé

Hmmm, het is toch weer een langer artikel geworden dan ik had bedacht. Daarom even een resumé. Als je volledig nieuw bent in de vintage lenzen en gewoon wil kijken of het wat voor je is, ga dan op zoek naar een Pentacon 50mm f/1.8 lens (al dan niet met nog een camera eraan vast) met M42 lensmount en haal een adapterring van M42 naar de camera mount van jouw camera. Je moet hiermee voor nog geen 50 euro klaar zijn en kunt naar hartenlust experimenteren. Als je het leuk vindt, ga je op zoek naar bijvoorbeeld de beroemde Helios of andere lens.

Veel plezier,

Johan