Menu

Onderdeel van Pixfactory

Tilt-shift objectieven bij landschapsfotografie (2)

Tilt-shift objectieven kennen meer toepassingen dan alleen het maken van panoramafoto's zoals we dat beschreven in de vorige tutorial. Deze keer gaan we dieper in op de mogelijkheid om het perspectief te corrigeren.
Oerbos Zuid Zweden. De dode boom in de voorgrond diende groot in beeld te komen zonder dat de bomen in de achtergrond schuin zouden weglopen. Ook weer een standaardsituatie waarvoor een TS objectief uitermate geschikt is.
Oerbos Zuid Zweden. De dode boom in de voorgrond diende groot in beeld te komen zonder dat de bomen in de achtergrond schuin zouden weglopen. Ook weer een standaardsituatie waarvoor een TS objectief uitermate geschikt is. Fotograaf: Chris Stenger

Perspectief controle

De shiftfunctie kan ook worden gebruikt om het perspectief in een opname te controleren. Iedereen kent wel de schijnbaar omvallende gebouwen of bomen die te zien zijn in een foto waar de maker de camera omhoog moest richten om het hele gebouw of boom op de foto te krijgen. In landschapsfotografie zie je ook vaak het omgekeerde effect van “uitwaaierende” bomen wanneer een camera met groothoekobjectief naar beneden wordt gericht om een fraaie voorgrond geheel in beeld te krijgen. Verticale voorwerpen worden uitsluitend correct weergegeven als de camera perfect horizontaal staat en de sensor dus perfect evenwijdig staat aan deze verticale voorwerpen. Met de camera in deze positie zal je vaak zien dat de compositie niet is wat je wilt omdat een deel van die fraaie voorgrond en/of achtergrond afgesneden is en rest je dus weinig anders dan de camera maar te kantelen, met alle ongewenste gevolgen van dien. Met een shift objectief kan je echter eenvoudig de lens naar beneden of naar boven schuiven en een natuurgetrouwe opname maken.

Bevroren Lingewaard. Deze foto werd gemaakt met een niet TS objectief. Om de sneeuwpartijen in de voorgrond goed in beeld e krijgen moest de camera naar voren worden gekanteld waardoor de bomen in de achtergrond “weglopen” naar de hoeken. Je kan dit corrigeren met een fotobewerkingsprogramma , maar dan wordt een deel van de sneeuwpartijen in de voorgrond afgesneden. Niet ideaal dus.
Bevroren Lingewaard. Deze foto werd gemaakt met een niet TS objectief. Om de sneeuwpartijen in de voorgrond goed in beeld te krijgen moest de camera naar voren worden gekanteld waardoor de bomen in de achtergrond “weglopen” naar de hoeken. Je kan dit corrigeren met een fotobewerkingsprogramma , maar dan wordt een deel van de sneeuwpartijen in de voorgrond afgesneden. Niet ideaal dus. Fotograaf: Chris Stenger

Met moderne software is het mogelijk om de perspectief correctie achteraf uit te voeren, maar dit gaat onherroepelijk ten koste van de beeldkwaliteit. Niet zichtbaar als je een klein plaatje voor internet maakt, maar wil je een flinke afdruk voor aan de muur hebben dan kan dit verlies aan kwaliteit wel degelijk zichtbaar worden. Ook moet je er bij de opname rekening mee houden dat bij het softwarematig kantelen veel beeld aan de zijkanten verloren gaat. Je moet je onderwerp dus heel ruim in het kader zetten zodat het bij bewerking niet gedeeltelijk “uit het beeld loopt”.

De tilt functie, de theoretische achtergrond

Wanneer lensvlak en sensorvlak evenwijdig zijn loopt ook het vlak van de grootste scherpte evenwijdig aan het sensorvlak. Een rij bomen evenwijdig aan de camera kan daarom, mits correct scherp gesteld, volledig scherp worden weergegeven, maar alles wat zich voor en achter de bomenrij bevindt zal, afhankelijk van de scherptediepte in meer of mindere mate onscherp zijn. Bij landschapsfotografie willen we echter veelal dat het totale horizontale landschap dat zich voor de camera bevindt en loodrecht op het sensorvlak staat, scherp wordt weergegeven.

Met de tilt functie, het kantelen van het lens-vlak ten opzichte van de sensor, kunnen we het vlak van de grootste scherpte kantelen. Bij de juiste keuze van de kantelhoek kunnen we het scherpstelvlak zelfs samen laten vallen met het horizontale landschap dat zich voor de camera bevindt. De geometrische regel om dit te realiseren werd in het begin van de vorige eeuw voor het eerst beschreven door de Oostenrijkse cartograaf Scheimpflug (zie ook hier). Wanneer het vlak van de sensor, het vlak van de lens en het vlak van het onderwerp (het landschap) elkaar snijden in één lijn kan het totale vlak van het onderwerp scherp worden weergegeven.

De Scheimpflug regel; wanneer lensvlak, sensorvlak en onderwerpsvlak elkaar snijden in één rechte lijn dan kan het hele onderwerpsvlak scherp worden weergegeven. In deze tweedimensionale weergave is de Scheimpfluglijn een punt geworden.
De Scheimpflug regel; wanneer lensvlak, sensorvlak en onderwerpsvlak elkaar snijden in één rechte lijn dan kan het hele onderwerpsvlak scherp worden weergegeven. In deze tweedimensionale weergave is de Scheimpfluglijn een punt geworden.

Dit klinkt mooi, maar hoe realiseer je dit in de praktijk. De standaard regel is dat je met de camera netjes horizontaal op statief scherp stelt op het verste punt en vervolgens de lens naar beneden kantelt tot het dichtstbijzijnde punt scherp is. Dit herhaal je om de instellingen te verfijnen totdat je tevreden bent. Naar mijn ervaring een wat moeizame procedure zeker als er wat minder licht is. Gebruik maken van “Live view” helpt wel, maar je bent dan voortdurend bezig met schakelen tussen delen van het beeld om de scherpte te beoordelen. Eenvoudiger is om gebruik te maken van de standaard formule die het verband weergeeft tussen de afstand H van de camera tot het scherptevlak (de grond in dit geval), de brandpuntsafstand f en de kantelhoek β:

Sin β = f/H

De procedure wordt nu heel eenvoudig. Je bepaalt de hoogte van de camera tot de grond en berekent met behulp van de formule de kantelhoek die nodig is om het horizontale vlak voor de camera scherp te krijgen. Om te voorkomen dat ik in het veld deze berekeningen moet gaan maken heb ik in mijn fototas altijd een lijstje met kantelhoeken als functie van de hoogte voor mijn TS objectieven:

Hoogte (cm)

Kantelhoek

275

0,5

138

1,0

92

1,5

69

2,0

55

2,5

46

3,0

39

3,5

34

4,0

28

5,0

23

6,0

20

7,0

17

8,0

Kantelhoeken nodig om het horizontale vlak voor de camera volledig scherp weer te geven als functie van de hoogte van de camera boven dat vlak voor een 24mm TS objectief.

De tilt functie in de praktijk

Je stelt de hoek in op de lens en vervolgens stel je scherp op een willekeurig punt in het horizontale vlak. Het maakt niet uit welk punt je kiest want als één punt scherp is, is het hele vlak immers scherp. Meestal kies ik er voor om scherp te stellen op een markant punt waarop het eenvoudig scherpstellen is. Wel moet je nog rekening houden met scherptediepte. Bij een normale lens heb je een scherptediepte zone aan beide zijden van het scherptevlak evenwijdig aan het sensorvlak. Is het objectief gekanteld dan bestaat er nog steeds een scherptediepte zone, maar deze loopt nu wigvormig uit vanuit een lijn min of meer recht onder de camera. Er is dus sprake van scherptediepte in verticale richting en de scherptediepte zone wordt groter naarmate het onderwerp zich verder van de camera bevindt. Met name verticale voorwerpen die zich dicht bij de camera bevinden kunnen hierdoor een onscherpe bovenzijde krijgen, maar het effect kan ook zichtbaar zijn bij hoge bomen die zich wat verder weg van de camera bevinden. Net als bij een gewone lens wordt de scherptediepte vergroot door een kleiner diafragma te kiezen.

Uiterwaard bij Huissen. Het 90mm TS objectief werd als normaal objectief gebruikt. Er werd scherp gesteld op de steentjes in de voorgrond en het grootste deel van het beeld is onscherp.
Uiterwaard bij Huissen. Het 90mm TS objectief werd als normaal objectief gebruikt. Er werd scherp gesteld op de steentjes in de voorgrond en het grootste deel van het beeld is onscherp doordat een diafragma van 3.5 werd gebruikt. Fotograaf: Chris Stenger
Uiterwaard bij Huissen. Ondanks het grote diafragma van 3,5 is de hele zandweg van voor tot achter scherp omdat gebruikt werd gemaakt van de tilt functie. De scherptediepte in verticale richting is echter gering en de bovenkanten van de stalen paaltjes zijn onscherp. Door te diafragmeren zouden de paaltjes volledig scherp weergegeven kunnen worden.
Uiterwaard bij Huissen. Ondanks het grote diafragma van 3,5 is de hele zandweg van voor tot achter scherp omdat gebruikt werd gemaakt van de tilt functie. De scherptediepte in verticale richting is echter gering en de bovenkanten van de stalen paaltjes zijn onscherp. Door te diafragmeren zouden de paaltjes volledig scherp weergegeven kunnen worden. Fotograaf: Chris Stenger

Je kunt de tilt functie ook gebruiken om het omgekeerde effect te krijgen. Voor een horizontaal landschap betekent dit dat je de lens naar boven kantelt. Alles wat zich voor en achter het onderwerp bevindt waarop je hebt scherp gesteld kan dan, zelfs als je met een groothoekobjectief bij kleine diafragma opening werkt, onscherp worden weergegeven,. Ik gebruik de tilt functie op mijn TS lenzen niet heel vaak. Ik werk veel met de 17 en 24 mm TS objectieven die zonder tilt functie van zichzelf al een zo ruime scherptediepte hebben dat in veel gevallen diafragmeren tot f/8 of f/11 voldoende scherpte geeft. Vlakke landschappen die ik vanaf een positie dicht boven de grond wil fotograferen kunnen echter van voor tot achter scherp worden weergegeven door gebruik te maken van TS objectieven.

Uiterwaard bij Huissen. Het 90mm TS objectief werd als normaal objectief gebruikt. Er werd scherp gesteld op de achterste boom in de bomenrij. Alle andere bomen zijn dus onscherp.
Uiterwaard bij Huissen. Het 90mm TS objectief werd als normaal objectief gebruikt. Er werd scherp gesteld met diafragma 3.5 op de achterste boom in de bomenrij. Alle andere bomen zijn dus onscherp. Fotograaf: Chris Stenger
Uiterwaard bij Huissen. Door gebruik te maken van de tilt functie kon de bomenrij, zelfs bij een grote diafragma opening, van voor tot achter scherp worden weergegeven. Het scherptevlak is de bomenrij en dus dient de lens in de richting van dit vlak te worden gekanteld. De loodrechte afstand tot het scherptevlak, in dit geval de bomenrij, bepaalt de kantelhoek terwijl in dit geval de hoogte tot de grond geen rol speelt. De afstand tot de bomenrij bedroeg ca 300cm waarbij een kantelhoek van 1,5 graad hoort. De bomenrij is scherp, maar alles voor en achter de bomenrij is onscherp bij het gekozen grote diafragma.
Uiterwaard bij Huissen. Door gebruik te maken van de tilt functie kon de bomenrij, zelfs bij de grote diafragma opening van 3.5, van voor tot achter scherp worden weergegeven. Het scherptevlak is de bomenrij en dus dient de lens in de richting van dit vlak te worden gekanteld. De loodrechte afstand tot het scherptevlak, in dit geval de bomenrij, bepaalt de kantelhoek terwijl in dit geval de hoogte tot de grond geen rol speelt. De afstand tot de bomenrij bedroeg ca 300cm waarbij een kantelhoek van 1,5 graad hoort. De bomenrij is scherp, maar alles voor en achter de bomenrij is onscherp bij het gekozen grote diafragma. Fotograaf: Chris Stenger

Naschrift

Ik gebruik mijnTS objectieven heel veel voor panorama fotografie en om het perspectief in een opname te controleren. Soms gebruik ik de objectieven om middels de tilt functie het vlak dat scherp wordt weergegeven te manipuleren. Het effect van de tilt functie kan niet met bewerkingssoftware worden gesimuleerd. Panorama fotografie en perspectiefcontrole kan ook met normale objectieven en bewerkingssoftware, echter ten koste van kwaliteit, gemak en snelheid. Of de winst aan kwaliteit, gemak en snelheid groot genoeg is om een investering in dit soort lenzen te rechtvaardigen is uiteraard een persoonlijk keuze, maar ik heb nooit spijt gehad van de aanschaf. Dit te meer daar de TS objectieven die ik bezit een zeer hoge beeldkwaliteit leveren en ook uitstekend gebruikt kunnen worden als normale objectieven.

Eerder publiceerden we al een tutorial waarin het gebruik van de shift functie van TS objectieven bij het maken van panorama’s werd beschreven.

6 reacties

  1. Dag Chris, ben zeer geïnteresseerd in landschapsfotografie en heb de beide artikelen met groot interesse gelezen. Wat is wijsheid, welke lens van Canon te kopen, de 17 of de 24. Voor beide is iets te zeggen, het grotere bereik vd 17 en het mogelijke gebruik v filters bij de 24. Graag jou mening.

    1. Igno,
      Dank voor je positieve commentaar op mijn artikelen over TS objectieven.
      Tsja, wat is wijsheid in dit geval. Als je één van de twee wilt kopen zou ik voor de 17mm gaan. Belangrijkste reden: het grotere beeldveld. Dit geeft wat meer mogelijkheden en indien nodig zou je nogkunnen croppen om een 24 mm effect te krijgen. Kwalitatief is het 24mm objectief iets beter (waarschijnlijk is dit één van de beste objectieven die Canon ooit produceerde; het is bruikbaar op midden formaat!), maar ook het 17mm objectief is kwalitatief prima. Filters gebruik ik weinig en eventueel filtergebruik is dus voor mij geen argument.

Reageer op dit artikel

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site wordt beschermd door reCAPTCHA en het Google privacybeleid en servicevoorwaarden zijn van toepassing.

Geef een reactie

6 reacties

  1. Dag Chris, ben zeer geïnteresseerd in landschapsfotografie en heb de beide artikelen met groot interesse gelezen. Wat is wijsheid, welke lens van Canon te kopen, de 17 of de 24. Voor beide is iets te zeggen, het grotere bereik vd 17 en het mogelijke gebruik v filters bij de 24. Graag jou mening.

    1. Igno,
      Dank voor je positieve commentaar op mijn artikelen over TS objectieven.
      Tsja, wat is wijsheid in dit geval. Als je één van de twee wilt kopen zou ik voor de 17mm gaan. Belangrijkste reden: het grotere beeldveld. Dit geeft wat meer mogelijkheden en indien nodig zou je nogkunnen croppen om een 24 mm effect te krijgen. Kwalitatief is het 24mm objectief iets beter (waarschijnlijk is dit één van de beste objectieven die Canon ooit produceerde; het is bruikbaar op midden formaat!), maar ook het 17mm objectief is kwalitatief prima. Filters gebruik ik weinig en eventueel filtergebruik is dus voor mij geen argument.

Reageer op dit artikel

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site wordt beschermd door reCAPTCHA en het Google privacybeleid en servicevoorwaarden zijn van toepassing.

Deze artikelen vind je vast ook interessant: