Tutorial: 10 tips voor het fotograferen van de maan

De maan is een prachtig element om op de foto te zetten. Toch is het vooral bij de maan belangrijk op een aantal dingen te letten. Ten eerste is de maan een kleine maar fel punt bron van licht. Maar ook is de maan, dat lijkt misschien niet, maar erg klein. En dan gaat zij met grote snelheid langs de hemelboog. Allemaal factoren die het fotograferen van de maan nog niet zo eenvoudig maken.

#1 – vol of sikkel?

Als gezegd worden de meeste foto’s genomen van de volle maan. Dit is echter misschien wel de meest saaie foto die je van de maan kan maken. De volle maan wordt door de zon, vanuit de aarde gezien, met perfect meelicht beschenen. Je ziet dan geen enkele schaduwwerking. Juist als je de maan gaat fotograferen als deze niet vol is tot zelfs een klein sikkeltje dan komt de hoek van de zon ten opzichte van de aarde anders te liggen en krijg je strijklicht over het maanoppervlak. Strijklicht zorgt ervoor dat ook de kraters op de maan zichtbaar gaan worden. Je ziet het reliëf en de maan krijgt ineens veel meer diepte.

Dus, pak juist je camera als de maan niet vol is want dan krijgt zij de meeste diepte.

#2 – De maan is maar klein (brandpuntsafstand)

De maan is veel kleiner dan je zou verwachten. Veel mensen pakken hun telelens in de verwachting een beeldvullende foto van de maan te kunnen maken maar komen bedrogen uit. Hoe groot kun je de maan op de foto zetten? Daarvoor is de volgende rekenregel bepaald:

Grootte van de maan (in mm) = brandpuntsafstand / 109

Een rekenvoorbeeld: Stel je gebruikt een telelens van 400mm. Als ik deze foto neem met een camera met een sensor van 22,2mm x 14,8mm (in dit geval een 1,6x cropfactor), dan is de grootte van de maan 400 / 109 = 3,66mm. Dat is slechts 17% van de breedte (3,66 / 22,2) en in de hoogte slechts 26% (3,66 / 14,8). Ondanks dat je dus een behoorlijke telelens hebt gebruikt is de maan nog steeds maar een klein object in beeld. Werk je met een full frame camera dan wordt het nog kleiner.

Wil je dus de maan vol in beeld zul je al gauw een lens van 1600mm moeten hebben, heb jij dat? Met een camera met kleinere sensor (grotere cropfactor) zoals compact of Olympus, zul je een iets grotere maan in beeld krijgen bij 400mm. Kortom, een beeldvullende foto van de maan lukt bijna niet of je moet heel erg gaan croppen. Reden om er andere leuke dingen mee te gaan doen…

#3 – de maan gaat snel (sluitertijd)

Dat zie je misschien niet met je blote oog maar de maan gaat met enorm snelheid langs de hemelboog. Natuurlijk bewegen alle hemellichamen langs de hemel met de snelheid van de draaiing van de aarde maar de maan draait ook nog eens zelf om de aarde. In iets meer dan 29 dagen is hij rond de aarde met een snelheid van bijna 3500 km/uur. En deze enorme snelheid ga je al heel snel zien op de foto, de maan is al heel snel ‘bewogen’ als je sluitertijd te lang is. Je sluitertijd moet daarom nóg sneller zijn dan je met de 400-regel zou gebruiken voor sterren.

Hou daarom relatief snelle sluitertijden aan. Maar omdat het donker is worden je sluitertijden al snel langer, dat is dus een probleem! Je kunt grofweg aanhouden dat je de maan bewegingsvrij kan fotograferen tot ongeveer een sluitertijd van 1/40 sec, langzamer ga je zien. Met telelens moet je al snel naar maximaal 1/125 seconde toe. Om de sluitertijd snel genoeg te houden moet je dus ISO ophogen en diafragma lager zetten. Je kunt dan experimenteren met de juiste combinaties door te variëren. Als uitgangspunt kan onderstaande tabel dienst doen:

Ruwe inschatting sluitertijd maanfotografie bij volledig donker, vast diafragma van f/16, verschillende ISO standen en diverse maanstanden. Let op: voor de sluitertijden is nog geen rekening gehouden met de snelheid van de maan en de gekozen brandpuntsafstand! Zoom je verder in, pak dan alsnog een hogere ISO om te voorkomen dat de maan bewogen is.

Je ziet dat bovenstaande tabel erg afhankelijk is van de lichtfactoren: niet alleen in welke fase de maan zit (en dus hoe fel) maar ook wat de lichtomstandigheid is van de omgeving.

#4 – de maan is fel (belichting)

Wanneer je gaat belichten kun je ook weer het beste gebruik maken van de handmatige belichting (stand ‘manual’) op de camera waarbij je zelf ISO, diafragma en sluitertijd in kunt stellen. De maan is echter een zeer felle maar kleine puntbron van licht. Onze ogen kunnen het licht/donker contrast veel beter zien dan de camera kan weergeven en je zult zien dat je heel snel een overbelichte vlek (uitgebeten wit) van een maan krijgt in plaats van een mooie maan zoals je hem met je ogen ziet. Omdat hij in werkelijkheid zo klein is, is bijna onmogelijk de maan via een automatische belichting goed op de foto te krijgen.

Er zijn een aantal tips voor een mooie belichting van de maan:

#5 – Fotografeer de maan met bewolking

Fotografeer de maan bij bewolkt weer, dan komt de maan door de wolken heen. Voordeel is dat de maan wat minder fel is èn dat je een mooie wolkenstructuur om de maan heen krijgt.

#6 – Fotografeer de maan overdag

Wanneer de maan bijna vol is kun je hem ook vaak overdag goed zien. Dan heb je geen problemen met het licht/donker contrast en heel andere foto’s maken dan ’s nachts.

#7 – Fotografeer de maan in de schemering

Fotografeer de maan in het begin, of aan het eind van de nacht wanneer het niet zo donker is. Dus in de schemerperiodes. Als de zon net onder is, is de maan weliswaar net zo fel als anders maar is de omgeving nog lichter waardoor het licht/donker contrast van de foto minder groot is dan diep in de nacht. Ook kun je de maan overdag fotograferen, als de zon al op is en de lucht mooi blauw.

#8 – Fotografeer de maansopkomst of -ondergang

De maan komt op en gaat onder, dat weet je wel. Maar wist je ook dat de maan, net als de zon, ook rood kleurt bij opkomst en ondergang? Een reden om apps als TPE of Photopills in de gaten te houden om te kijken hoe laat de maan waar opkomst of ondergaat.

#9 – fotografeer maan-in-landschap

De maan zelf is een mooi element als onderwerp van de foto maar je zult al snel uitgekeken raken op foto’s van de maan. Experimenteer daarom ook met de maan in het landschap. Let op, dit vergt veel van je belichting omdat de maan erg fel is en je landschap al snel veel te donker. Een volle maan midden in de nacht in het landschap plaatsen zal niet lukken maar en sikkeltje tijdens de schemering zal makkelijker zijn. Hoe verder je echter uitzoomt, hoe kleiner de maan in beeld en hoe minder storend het zal zijn als zij uitgebeten is.

Als je goed kijkt, zie je dat bovenstaande foto een sluitertijd heeft van maar liefst 1 seconde! Dat is een stuk meer dan ik hiervoor heb beschreven om de maan te fotograferen. Is de maan hier dan niet bewogen? Jazeker alleen door de overstraling in combinatie met de enorme groothoek is het effect zó weinig dat het in de foto niet opvalt.

#10 – Gebruik het licht van de maan

Als laatste kun je de maan natuurlijk ook gebruiken als een natuurlijk verlichting van je landschap. Zeker de volle maan geeft zoveel licht dat je er bijna een boek bij kunt lezen. De maan zelf is dan niet meer zo interessant, het licht is echter een prachtig zacht schijnsel voor landschapsfotografie. Het maakt details in de voorgrond mogelijk terwijl je zonder maanlicht alleen maar silhouetten krijgt.

Hopelijk heb je veel nieuwe ideeën opgedaan voor nachtfotografie met de maan. Nu de winter is begonnen, is de tijd van nachtfotografie ook weer aangebroken. Vanaf nu ga je niet alleen meer naar buiten voor sterren bij een maanloze nacht of voor de maan bij volle maan maar kun je hopelijk onder veel meer omstandigheden unieke beelden maken met en van de maan. Succes!