Circulaire polarisatiefilter
… zo heet deze veel gebruikte filter eigenlijk officieel. Omdat de tegenhanger, de lineaire polarisatiefilter, eigenlijk niet meer wordt verkocht (werkt niet in combinatie met autofocus), wordt de circulaire polarisatie filter (of CPL filter) tegenwoordig ook gewoon ‘polarisatiefilter’ genoemd. Wat deze filter doet is het selectief filteren van licht, het laat alleen licht in één lichtrichting door; het fungeert al het ware als een tralienetwerk. Verstrooid licht (of ‘ongepolariseerd licht’) wordt tegengehouden en alleen gepolariseerd licht wordt doorgelaten.

Praktisch: de polarisatiefilter op de camera
De polarisatiefilter bestaat uit twee ringen waarbij in de voorste het filter zit. Op de achterste zit schroefdraad waarmee je de filter op je objectief schroeft, de voorste blijft altijd draaibaar.


Voor je de filter op je objectief schroeft haal je altijd eerst je UV- of beschermfilter van je objectief en schroef dan pas de CPL filter erop. Nooit filters ‘stacken’ (stapelen), dat zorgt voor:
- sterke kwaliteitsvermindering (ondanks kwaliteit filters)
- risico op vignetering met groothoeklenzen (donkere hoeken omdat je bij veel uitzoomen tegen de binnenkant van de filter aan fotografeert
- risico dat je beide filters nooit meer van elkaar af krijgt, echt waar been there…. Sterker nog, op mijn reizen is mijn grote hobby van deelnemers filters van elkaar af te moeten halen 🙂
Hoe bepaal je het effect?
Als de filter eenmaal is geplaatst, kijk je door de zoeker en draait aan het voorste deel van de filter. Op een gegeven moment zie je het beeld (of een deel van het beeld, zoals het wateroppervlak of de blauwe lucht) wat donkerder worden. Dan heb je het maximale effect, draai je door is het weer weg. Je hoeft met je belichting niets speciaals te doen, immers, de belichtingsmeter houdt zelf rekening met de nieuwe situatie. Wel moet je, na het bepalen van het goede effect, opnieuw belichten. Daarom zet ik altijd eerst de polarisatiefilter goed vóór ik mijn belichting ga aanpassen.

Het effect van de polarisatiefilter op wateroppervlakken
Direct licht van de zon is gepolariseerd en gebeurt nagenoeg niets mee. Maar als dat zonlicht via een wateroppervlak wordt gereflecteerd, wordt het door het water verstrooid en wordt niet door het filter doorgelaten. Het licht wat echter door het wateroppervlak heen is gegaan en vanaf de bodem terugkomt is nog wel gepolariseerd en wordt wel doorgelaten. Wat je dan ziet is ineens niet de spiegeling in het water, maar je kunt nu door het wateroppervlak heen kijken naar de bodem. Het maximale effect voor wateroppervlakken bereik je met een hoek van de camera ten opzichte van het wateroppervlak van 45º. Bij groothoek is de beeldhoek zó groot dat je maar in een beperkt deel van je foto daadwerkelijk te maken hebt met een hoek van 45º. Wanneer de hoek groter of kleiner wordt zie je op die plekken langzaam de reflectie weer terugkeren.


Natte oppervlakken
Deze filtering werkt overigens met alle natte oppervlakken, ook bijvoorbeeld bedauwde bladeren in de herfst. In plaats dat je nu het grijsachtige lichtreflectie laagje dauw ziet kijk je ineens door het dauwlaagje en zie je de diep donkere kleuren van het herfstbladeren.




Blauwe luchten
Blauwe lucht is ook ongepolariseerd licht. Ook die kun je met de polarisatiefilter filteren zodat de blauwe lucht diep donkerblauw wordt. De witte wolken gebeurt echter niets mee zodat het contrast tussen blauw en wolk nog sterker wordt, een typische Hollandse wolkenlucht. Wel is het effect op de blauwe lucht niet altijd gelijk. Het maximale effect bereik je wanneer je 90º ten opzichte van de zon fotografeert, met de zon mee is het effect matig, tegen de zon in nauwelijks. Is het lastig om in te schatten waar nu 90º is? Kijk dan naar je schaduw en fotografeer er haaks op!




Té sterk effect
Let op bij enorme groothoek (denk aan 16mm of minder op fullframe of 12mm of minder op een APS-C of crop-camera) dat je zo’n grote hoek hebt dat binnen de foto het polarisatie-effect sterk kan verschillen. Je ziet dan een donkere vlek in de lucht, daar waar het effect het sterkste is, op 90° ten opzichte van de zon. Dit effect is afhankelijk van de zonnestand en luchtvochtigheid en zal niet altijd zo sterk zichtbaar zijn. Zie je zo’n donkere vlek ontstaan dan kun je hem maar beter niet gebruiken.

Niet alle effecten tegelijk
Soms wil je alles tegelijk, meer kleur in de bomen, donker blauwe lucht én door het wateroppervlak heen kijken (of juist niet). Allemaal effecten door de polarisatiefilter. Echter, door je gekozen compositie, standpunt ten opzichte van de zon en ten opzichte van het wateroppervlak kan het zijn dat niet alle effecten tegelijk gebeuren. Dan draai je tot je de mooie kleuren in de bomen ziet, maar dan is ook meteen de lichtreflectie in het water weg, draai je die weer terug… ben je de kleur in de bomen kwijt. Daar is niets aan te doen, en mocht je deze effecten echt op dat moment willen combineren zit er niets anders op dan ze in de nabewerking samen te voegen.


Dus nu altijd een polarisatiefilter?
Nee, zeker niet! Deze filter heeft een aantal geweldige eigenschappen die je kunt gebruiken in de fotografie. Maar er zijn genoeg momenten te bedenken dat je deze effecten juist niet wil hebben, denk aan adembenemende reflecties in het water. Het is dus zaak deze filter als een extra tool in je toolkit beschikbaar te hebben. Soms heb je hem nodig, andere momenten niet. Maar het zou zonde zijn dat je hem niet in je tas hebt op het moment dat je hem eigenlijk zou willen gebruiken. Daarom mijn advies: neem altijd een polarisatie filter mee!



Regenboog: geen pola-filter!
Heb je een prachtige regenboog…. haal dan z.s.m. de polarisatiefilter van je lens. Het licht van de regenboog is gepolariseerd licht en je filter precies de hele regenboog weg. En dat is wat je als natuurfotograaf nou precies niet wil…

Wil je meer lezen en leren over het gebruik van filters?
De praktijkgids filters beschrijft alle beschikbare filters, de kenmerken en hoe je ze in de praktijk toepast. Voorbeelden maken alles in één keer duidelijk en zorgen voor inspiratie om zelf aan de slag te gaan.
Vraagje.
Ik heb gisteren een Lieveheersbeestje gefotografeerd. Macro.
Maar nu zie ik glans van de zon op het glimmende kopje van het beestje. Ziet er uit als een hinderlijke witte vlek.
Kun je zulke glans plekken ook weg krijgen of verminderen met een polarisatiefilter ?
Dat ligt erg aan de hoek t.o.v. de vlek en de lichtval maar het is zeker het proberen waard en zou zo maar eens dé oplossing kunnen zijn!
eindelijk eens een duidelijke uitleg!
🙂
Leuk artikel!
Belangrijke tip: gebruik géén polarisatiefilter als je de regenboog wilt fotograferen. I learned the hard way. Was een keer bij een prachtig bergmeer in Banff NP, Canada toen er ineens een geweldige regenboog verscheen. Maar ik vergat helaas dat mijn polarisatiefilter nog op de lens zat. En dan blijft er in de foto bijna niets over van zo’n prachtige regenboog. 🙂
Hele goede tip…. jeetje, hoe kan ik die vergeten zijn!!! Ga hem denk ik nog ergens toevoegen in de tekst. Heel goed!!
Met draaibaar filter wordt CPL bedoeld ik gebruik bijna nooit een zonnekap en inderdaad dan kan je niet bij het filter . overigens goed artikel
het kan wel mits je met je vingers in je zonnekap kan komen …. 😉
Zie dat hier een fout e-mailadres automatisch ingevuld stond. Vandaar dat ik nooit een reactie terugzie misschien?
Nee hoor… ik had je vraag nog op onbeantwoord staan 🙂
Beste Johan,
Nog even terugkomend op onze correspondentie hierboven… Ik vroeg het met name omdat ik de foto mét polarisatiefilter juist óók sterk de lucht weerspiegeld in het wateroppervlak. Ik krijg nog steeds m’n vinger nog niet echt op het fenomeen blijkbaar…. Alvast dank voor je reactie!
In principe draai je reflectie weg maar altijd op ca. 45gr tov het wateroppervlak. Wanneer je in de verte kijkt is jouw hoek tov het water anders dan 45gr en zul je gewoon de normale reflectie zien. Hoe duidelijk die is licht natuurlijk aan de soort lucht maar ook aan de nabewerking.
leuk artikel, slecht gebruik van lidwoorden en bezittelijke en aanwijzende voornaamwoorden
Fantastisch helder verhaal! Toch heb ik nog 2 vragen. . Ik heb het idee dat het oude liniaire filter een veel duidelijker effect gaf dan het huidige circulaire, kan dat ? . Ik fotografeer , uiteraard, altijd met zonnekap. Het gevolg is dat je dan niet bij het filter kan om de te verdraaien, plus het risico dat er per ongeluk vingerafdrukken op je filter komen. Kan je eigenlijk ongestraft zonder zonnekap fotograferen omdat het filter alleen licht doorlaat in een bepaalde richting?
Dank je wel! Het effect van een lineaire is marginaal groter maar door de afbuiging van het licht werkt òf de autofocus niet meer òp de belichting òf in het ergste geval beide. Voor alle spiegelreflex camera’s (zelfs al in analoge tijd) waarbij dus de belichting & scherpstelling door dezelfde lens plaatsvindt als het maken van de foto werkt een lineaire filter niet meer. V.w.b. de zonnekap, dat is inderdaad een probleem. Sommige fabrikanten hebben polarisatiefilters met ribbels aan de voorkant waardoor je niet de filter vanaf de zijkant moet pakken maar met je vinger in je zonnekap kan en dan alsnog het filter draaien. Omdat je vaak een polarisatiefilter gebruikt met groothoeklenzen (vaak maar ondiepe zonnekappen) is is prima te doen. Andere oplossingen zijn inmiddels zonnekappen van de nieuwste lenzen met een opening in de zijkant van de zonnekap waardoor je de polarisatiefilter kan draaien. Heb je geen van beide mogelijkheden dan adviseer ik om de filter goed te draaien zonder zonnekap en daarna alsnog de zonnekap er weer op te zetten. Zonder zonnekap blijft een risico voor flare en de polarisatiefilter is daar nóg gevoeliger voor dan een beschermings- of UV filter. Veel succes!
Heel fraai in beeld gebracht wat men wel en niet kan met dit polarisatie filter. Ik ben vorige week aan staar geopereeerd. Nu kan ik zelf zien wat een heldere lens doet. Ze hebben geen polaristaielens ingebracht maar ik moest er bij dit item gelijk aan denken. Een mooi en heel duidelijk verhaal, mijn complimenten.
dank je wel voor je reactie en heel veel succes met je ‘hernieuwde’ kijken!
Dank voor dit interessante verhaal.
Kunt u mij toelichten waarom bij de een na laatste foto de polarisatiefilter wél en bij de laatste juist niet gewenst is?
Alvast hartelijk dank,
Jacqueline de Groot
Beste Jacqueline, dat heeft met mijn doel van de foto te maken. Bij de één wil ik juist de reflectie van de wolkenlucht en als ik dan een pola filter gebruik ben ik die mooie reflectie voor een deel kwijt. Door hem hier juist niet te gebruiken reflecteert alles in het water en lijken de stenen te zweven op de lucht. In het andere beeld vond ik de combi van reflectie met juist het deel onder water mooier. Het is dus een persoonlijke keuze, wat wil je in beeld brengen.
Helemaal mee eens!
duidelijk 🙂
Goed instructief verhaal
dank je wel!