Werken met meerdere filters: een stappenplan

Klein beetje herhaling

Er is op Natuurfotografie.nl al meer geschreven over werken met filters zoals mijn tutorial over lange sluitertijden, over de afkortingen op filters en over filtergebruik bij landschapsfotografie. Sterker nog, Toine Westen heeft al eens een dergelijk artikel geschreven (De 3 belangrijkste filters voor landschapsfoto’s). De nadruk nu in dit artikel ligt op hoe de filters te combineren, hoe werk je met alle filters tegelijk.

Filters en belichting

Welk filter je ook gebruikt, polarisatiefilter, grijs- of grijsverloop filter, ze beïnvloeden de belichting. Een circulair polarisatiefilter (verder kortweg CPL of pola-filter) filtert selectief licht en afhankelijk van hoe je hem draait komt er meer of minder licht in beeld. Een grijsfilter werkt op het hele beeld terwijl een grijsverloopfilter uit een deel van het beeld het licht tegenhoudt. Toch kan de belichtingsmeter hier prima mee uit de voeten, immers de filters zorgen voor een nieuwe ‘werkelijkheid’ en de camera past zich daarop aan. Enige uitzondering is de bigstopper die zóveel licht filtert dat de belichtingsmeter problemen krijgt. Toch is het wel van belang te snappen wat iedere filter doet en hoe je met de belichtingsmeter moet werken om de goede effecten te krijgen. Ik werk daarom, zeker als ik meerdere (soorten) filters ga combineren, graag vanuit de Manual stand. Dan weet ik namelijk precies waarop de belichting gebeurt en hoef ik niet per filter te compenseren.

Stappenplan

Omdat je met meer filters gaat werken is het handig een bepaalde volgorde aan te houden. Op die manier hoef je niet tussendoor alles opnieuw in te stellen.

Stap 1: compositie

Eerst de compositie goed hebben. Immers, als je tussendoor de compositie weer verandert, verandert ook de belichting en kun je opnieuw beginnen. Dus zorg er eerst voor dat je het beeld compleet hebt zoals je het graag wilt hebben. En om je compositie vast te houden is een statief onontbeerlijk!

Stap 2: diafragma t.b.v. scherptediepte

Het diafragma beïnvloedt niet alleen de belichting maar ook de scherptediepte in het beeld. Het is dus van belang dat dit vaststaat tijdens het proces. Als je de camera het diafragma zou laten bepalen loop je het risico dat als jij alles scherp wilt hebben de camera door aanpassing van diafragma t.b.v. belichting er ineens voor zorgt dat de achtergrond onscherp wordt. Voor landschapsbeelden met groothoek is het effect van diafragma overigens niet zo groot, de combi van groothoek en scherpstelafastand van vaak een paar meter of meer zorgt al voor een grote scherptediepte. Ik werk zelf vaak met f/8 of f/11. Voor het gemak werk ik graag in de stand manual, dan kun je naar hartelust met je sluitertijd spelen. Op statief maakt dat toch niet uit.

Stap 3: polarisatiefilter

Het pola-filter beïnvloedt de belichting op een deel van de foto, dus eerst die goed zetten zodat de lucht mooi diep donker blauw is of je mooi door het wateroppervlak kunt kijken. Heb je een los filter waarop je daarna weer je filterhouder voor je grijs- en/of grijsverloop filters moet schroeven is het handig om de verloopring er al wel vast op te draaien. Dan loop je later niet het risico dat door de ring van de filterhouder het pola-filter weer verdraait. Je kunt natuurlijk ook gebruik maken van een pola-filter dat ín de filterhouder gaat of van de gloednieuwe Benro houder waar het pola-filter op ingenieuze wijze in de ring verwerkt kan worden (zie hier en hier).

Stap 4: belichting voorgrond

Nu het pola-filter goed staat en je een diafragma hebt ingesteld in stand Manual is het zaak om de belichting goed in te stellen voor de voorgrond. Omdat de voorgrond vaak donkerder is dan de lucht zorgt de belichtingstijd voor de voorgrond (relatief lange sluitertijd) en gaan we straks met de grijsverloopfilters de lucht regelen. Regel de belichting met je sluitertijd totdat je tevreden bent. De lucht zal nu waarschijnlijk veel té licht zijn. Maar dat komt in de volgende stap.

Stap 5: grijsverloopfilters voor de lucht

De lucht is nu veel te licht en moet donkerder. Dat gaan we regelen met de grijsverloopfilters. Door de overgang precies op de horizon te leggen kunnen we door één of meer filters (1, 2 of 3 stops, zie hier voor hoe ze allemaal heten) de belichting van de lucht terugbrengen tot er weer mooie structuur in komt. De belichting van de voorgrond verandert nu niet meer omdat je de instelling van de sluitertijd en diafragma via de stand Manual hebt vastgezet. Nu is de totale belichting goed.

Stap 6: eventueel gebruik van grijsfilters

Wil je alsnog graag werken met een langere sluitertijd, bijvoorbeeld voor beweging en dynamiek in de wolken of in het water, dan kun je voor de grijsverloopfilters ook nog een grijsfilter plaatsen (variëren van 1 tot zelfs 10 stops). Omdat je in Manual werkt zul je nu wel de belichting aan moeten passen, anders wordt de foto donkerder. Je zult dus even moeten gaan rekenen. Het aantal stops (factoren 2) wat je aan grijsfilter voor het beeld plaatst zal de sluitertijd moeten verlengen. Ik heb een rekenvoorbeeld beschreven in mijn tutorial over lange sluitertijden.

Workshops

Wil je zelf een keer aan de slag met (meerdere) filters dan is het een goed idee om dat tijdens een workshop te doen zodat je het samen met een ervaren workshopleider in de praktijk kunt uitproberen.

Wil je echt álles over filters weten, schaf dan hier de Praktijkgids filters aan. Het complete boek met diepgaande informatie over de toepassing van alle soorten filters, inclusief digitale filters.