Winterjuffers in de kou

Winterjuffer in de kou. Fotograaf: Hans Jansen

Levende insecten in barre winterkou zijn niet alledaags en libellen in de winter zou je niet verwachten. Toch kan het, maar het is wel bijzonder!

Vanaf half november tot en met maart zie je geen libellen in Nederland, want in de winter zitten ze in het larvestadium onder water in afwachting van de nieuwe periode in het voorjaar. Betreft dat alle soorten? Nee, de noordse- en bruine winterjuffer zijn de enige Europese libellen die als imago overwinteren. Dit biedt een bijzondere kans om deze juffers in winterse omstandigheden fotografisch te kunnen vastleggen!

Noordse winterjuffer in extreme kou. Fotograaf: Hans Jansen

Bijzondere levenscyclus

Je kunt winterjuffers bijna het gehele jaar vanaf augustus tot in mei zien. De levenscyclus van de twee soorten is precies omgekeerd aan alle andere soorten libellen. In het vroege voorjaar vindt de voortplanting plaats en worden de eitjes afgezet. Daarna sterft de oude generatie af. Vervolgens ontwikkelen de larven zich in recordtempo tot imago’s die in de nazomer weer verschijnen. Ze hebben een heel kort “onder-water” stadium. Ze trekken vervolgens vanaf de geboortegrond bij het water naar heide en bosrijke beschutte omgevingen om daar te overwinteren. In het voorjaar trekken ze weer terug naar de voortplantingsplaatsen en herhaalt de cyclus zich.

Waarom overwinteren ze?

De theorie voor deze aparte cyclus zou kunnen zijn dat de soort zich zo heeft ontwikkeld in de evolutie, zodat het hierdoor bedreiging door andere soorten voorkomt. In de wintermaanden zijn er veel minder natuurlijke vijanden. Ze hebben hiervoor ook een perfecte bruinige camouflagekleur ontwikkeld. Winterse omstandigheden met sneeuw en vorst moeten ze dan wel kunnen doorstaan, maar van strenge vrieskou hebben ze in elk geval geen last. Het is een bijzonder verschijnsel in de natuur.

De noordse winterjuffer blijft weken op hetzelfde plekje. Fotograaf: Hans Jansen

Bijzonderheden van de soorten

Beide winterjuffers lijken erg op elkaar en de verschillen zijn klein. Noordse winterjuffers (Sympecma paedisca) hebben een kleine bruine uitstulping aan de bovenste bruine schouderstreep. In Nederland zijn ze zeldzaam, maar er is een grote populatie in de Weerribben. In de winter zie je ze vooral ten oosten van de Weerribben in de heidevelden van Zuidoost Friesland, Noordwest Overijssel en Drenthe. Bruine winterjuffers (Sympecma fusca) hebben een lijnrechte bruine schouderstreep. De onderzijde van het borststuk is roomkleurig. Deze soort is meer algemeen en kun je overal op de hogere zandgronden tegenkomen.

Bruine winterjuffer. Fotograaf: Hans Jansen

Waar kun je ze vinden in de winter?

Het is geen gemakkelijke opgave om ze in de winter te vinden, maar wel heel leuk om te doen. Ze vliegen niet in deze periode, dus het wordt zoeken en speuren. Als het in het najaar kouder wordt, kiezen ze een vast plekje in de beschutting op heidevelden en langs bosranden. De favoriete plekjes om te overwinteren zijn midden in een pol pijpenstrootje, in struikheide, in berkenopslag, in heidevelden of op takjes aan de bosrand. Ze zitten dan heel strak tegen een takje gedrukt en ze verplaatsten zich nauwelijks tijdens de koude winterperiode. Handig is om langs bosranden bij heidevelden alle struiken en kleine opslag af te speuren.

Alle takjes afspeuren geeft de beste kans ze te vinden. Fotograaf: Hans Jansen

Als het dan gaat vriezen of sneeuwen ontstaat er een fotografische uitdaging om de libel in extreme winterse kou te kunnen vastleggen.

Noordse winterjuffer. Fotograaf: Hans Jansen

Tips

  • Ga voordat het vriest op zoek waar ze kunnen zitten en onthoud of markeer die plekken.
  • Tijdens vorst of met rijp of sneeuw zitten ze doorgaans nog op dezelfde plek en kun je er rustig bij gaan zitten en wachten op mooi licht.
  • Ga ’s morgens vroeg voor het mooiste licht.
  • Gebruik een macrolens en eventueel een statief. Ze zitten heel stil dus scherpstelling is geen probleem.
  • Kies een wat koelere kleur met je witbalans voor meer winterse sfeer.
  • Probeer ook om de ijskristallen op het lichaam of vleugels te accentueren.
  • Pas op waar je loopt, ze zijn kwetsbaar! Ga niet struinen in de heide. Ze vallen dan gemakkelijk van hun plekje en zijn dan verloren. Loslopende honden en schapen zijn hierdoor ook een bedreiging voor ze.

Heel veel succes!

Geef een reactie

5 reacties

  1. Dag Hans,

    Wat een prachtige foto’s van de winterjuffers. Ik geef samen met een aantal mensen een agenda uit voor biodynamisch tuinieren met daarin planetenstanden en veel tips. Zou het mogelijk zijn dat we een van jouw foto’s daarin plaatsen? Uiteraard wordt je naam vermeld. Graag hoor ik van je wat de mogelijkheden zijn en wat je daarvoor vraagt.

    Hartelijke groet,
    Carmencita de Ruiter

  2. Beste Hans, ik had al eerder genoten van je geweldig mooie foto’s. Maar wat ik nu zie en lees is geweldig mooi, wat een prachtige foto”s. Dank dat ik hiervan kan mee genieten .

    Groet, Rob Webeling

    1. Dag Rob, wat een leuke reactie! Ik beschouw het als een mooi compliment.
      Het was voor mij ook een heel mooi moment om dit te kunnen vastleggen.

      H. Groet, Hans

Reageer op dit artikel

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site wordt beschermd door reCAPTCHA en het Google privacybeleid en servicevoorwaarden zijn van toepassing.

Wellicht ook interessant voor u