Het objectief
Een objectief is volgens de definitie een optisch stelsel van lenzen dat een beeld van een onderwerp vormt. Omwille van de eigenschappen van de gebruikte materialen en de vorm van de lenzen ontstaan aberraties of lensfouten.
Door verschillende types lenzen en verschillende soorten glas te combineren, kan een lensontwerper de meeste van deze aberraties corrigeren. Daardoor wordt het objectief wel complexer en duurder. Het is nagenoeg onmogelijk om alle mogelijke aberraties te elimineren als je het objectief betaalbaar wil houden. Daarom kiezen de meeste lensbouwers ervoor om een zekere mate van lensfouten toe te laten. In het digitale tijdperk is het immers makkelijk om fouten in nabewerking te corrigeren.
Lensfouten
De meest voorkomende aberraties die je in lenzen nog zal aantreffen, zijn vignettering, vertekening en chromatische aberraties.
- Vignettering of lichtafval is een vermindering in helderheid naar de randen van het beeld, en is vooral te zien bij de grootste diafragma’s. Van vertekening van een beeld is sprake wanneer een objectief rechte lijnen uit de werkelijkheid niet als rechte lijnen afbeeldt.
- Vertekening komt voor in twee vormen: tonvormige en kussenvormige vertekening. Een zoomobjectief kan bij een bepaalde brandpuntsafstand tonvormige vertekening vertonen en op een andere brandpuntsafstand kussenvormige vertekening.
- Chromatische aberratie wordt veroorzaakt doordat licht met verschillende kleur (verschillende golflengte) op een andere wijze afgebogen wordt door een lens. Anders dan vertekening en vignettering zal chromatische aberratie niet in elke opname te zien zijn; ze treedt het vaakst op bij grote verschillen in helderheid en kleur en is dan bijvoorbeeld te zien als een paars of groen randje rond donkere takken voor een heldere achtergrond.
Lenscorrecties in software
De meeste RAW-ontwikkelaars (zoals Lightroom, DxO Photolab, Capture One) gebruiken lensprofielen om optische fouten te corrigeren. Zo’n lensprofiel is opgebouwd aan de hand van labmetingen van een bepaalde lens, en beschrijft welke correcties nodig zijn. Als een bepaalde lens op een bepaald diafragma een vignettering van 1 stop in de hoeken vertoont, zal die automatisch gecorrigeerd worden als je het lensprofiel toepast. Op dezelfde manier wordt ook vertekening op de verschillende brandpuntsafstanden gecorrigeerd.
In de meeste RAW-ontwikkelaars wordt chromatische aberratie niet standaard gecorrigeerd door het lensprofiel, omdat het zoals gezegd van het onderwerp afhangt of deze lensfout optreedt. Je kan deze correctie dan manueel inschakelen.
Een lensprofiel is altijd bedoeld voor één bepaald type objectief. Je hebt dan ook het specifieke profiel voor jouw objectief nodig. Het lensprofiel van een Nikon Nikkor 35mm F1.4G kan je niet gebruiken om een opname met een SIGMA 35mm F1.4 Art te corrigeren: hoewel brandpuntsafstand en diafragma identiek zijn, verschillen de optische eigenschappen.
Ingebouwde lensprofielen
Steeds vaker bouwen cameramakers reeds lensprofielen in de camera in. Het voordeel is dan dat de correcties reeds tijdens het maken van de foto worden toegepast. Fotografeer je in JPEG, dan zijn de correcties onomkeerbaar. Tot voor kort was het zo dat dergelijke in-camera correcties niet werden doorgegeven als je in RAW-formaat fotografeerde. Op steeds meer camera’s worden de lenscorrecties echter ook in het RAW-bestand opgenomen. In Lightroom zie je dan de melding ‘Ingebouwd profiel toegepast’.
Het is dan niet meer mogelijk de toegepaste correcties ongedaan te maken (tenzij door het RAW-bestand te converteren naar een DNG-bestand, maar dat is nogal omslachtig). Wil je liever manueel lensfouten corrigeren, dan dien je de automatische lenscorrecties in het cameramenu uit te schakelen.