Het blauwe uurtje

Afbakening in tijd

Na het duister van de nacht begint het aan de horizon langzaam te schemeren. Het duurt niet lang meer voordat het blauwe uurtje gaat beginnen. Na een periode van blauw licht kleurt de hemel in warme tinten en komt de zon op; het gouden uurtje is aangebroken. ’s Avonds maken we het proces in tegenovergestelde richting mee.

Veel websites en apps hanteren deze strikte volgorde en scheiding. In de praktijk gaan beide uurtjes naadloos en ongemerkt in elkaar over. Het prachtige warme licht van de zonsopkomst begint in de praktijk al een kwartier tot een half uur eerder en daarmee eigenlijk ook het gouden uurtje.

Qua tijdsperiode is er nog een misverstand. Zowel het blauwe als het gouden uurtje duren vaak helemaal geen uur. Er zijn tal van handige websites die het blauwe en gouden uurtje aangeven. Een bekende is The Photographer’s Emphemeris (TPE). De website is gratis te raadplegen, voor de app wordt een klein bedrag gevraagd. De app Golden Hour is een gebruiksvriendelijke gratis app. Voor iedere locatie op de aarde en voor iedere dag worden nacht, astronomische schemer, nautische schemer, blauwe uurtje, burgerlijke schemer, gouden uurtje en de dag weergegeven. Zo is te zien dat het blauwe uurtje op 22 december duurt van 7.44 tot 8.13 uur en van 16.56 tot 17.26 uur. Op de langste dag van het jaar, 21 juni, duurt het blauwe uurtje van 4.12 tot 4.52 uur en van 22.23 tot 23.03 uur.

Wat maakt het blauwe uurtje blauw?

Het blauwe uurtje kenmerkt zich door een intens blauw licht. De oorzaak hiervan is natuurkundig. Onze atmosfeer laat blauw licht gemakkelijker door dan rood licht. Zodra de zon onder de horizon verdwijnt, is het rode licht het eerste dat niet meer weet door te dringen. Blauw licht lukt dat veel langer. Hoe verder van het moment van zonsopkomst of –ondergang, hoe dieper de blauwkleuring.

Het blauwe uurtje vastleggen

Veel fotografen lijken het blauwe moment te hekelen. Door de witbalans zo warm mogelijk te zetten, proberen ze de natuurlijke tinten vanaf het eerste moment vast te leggen. Deze keuze is begrijpelijk, maar ook jammer, want het blauwe uurtje biedt kwaliteiten die je de rest van de dag niet meer hebt. Laat de camera gewoon eens in ‘daglicht’ staan en sta het diepe blauw toe in je foto’s.

De uitdaging in het blauwe uurtje is het grote contrast tussen de lucht en het landschap. Het landschap ontvangt nauwelijks licht, terwijl de hemel in de tegenlichtrichting verhoudingsgewijs erg helder is. Grijsverloopfilters bieden uitkomst deze kloof tussen licht en donker te dichten. Het intense licht van de hemel leent zich heel goed voor het werken met silhouetten. Ga op zoek naar krachtige vormen die fraai afsteken tegen de hemel, zoals kale bomen of menselijke elementen. Deze laatste worden vaak aangelicht, waardoor een spannend contrast ontstaat tussen het warme menselijke licht en de koele tinten van het natuurlijke licht.

Met licht mee fotograferen vormt een andere goede mogelijkheid tijdens het blauwe uurtje. Normaal is licht in de rug niet de beste keuze, omdat daarmee het gevoel van diepte verloren gaat door het ontbreken van contrasten. In de momenten van het blauwe uurtje is de lucht aanvankelijk nog donker (zeker aan het gedeelte van de hemel recht tegenover waar de zon eerder onderging of later nog opkomt) terwijl verticale elementen al wel een beetje licht vangen. Kies dan wel elementen uit die vanuit zichzelf al licht zijn, zoals berken- of populierenstammen, een veldje margrieten of een dorpsrand met witte huisjes. Leidt de lucht af, laat deze dan gewoon weg door gebruik te maken van een teleobjectief.

Hoewel verleidelijk om alleen naar landschappen te kijken, leent het blauwe uurtje zich voor alle fotografische mogelijkheden. Het blauwe licht maakt paddenstoelen nog mysterieuzer en toont bij grootwild op treffende wijze de verborgen levenswijze.

Uitdaging: scherpstellen

Scherpstellen vormt misschien wel de grootste uitdaging tijdens de randen het blauwe uurtje. Zolang je tegen de ‘heldere’ hemel fotografeert, gaat het nog wel, maar in alle andere situaties heb je te weinig licht voor de autofocus. Pas één van de volgende manieren toe om toch nauwkeurig scherp te stellen:

• Ben je bezig met landschappen, kijk dan eens of er ergens een klein lichtje in de verte te vinden is. Dit moet als klein puntje in beeld verschijnen. Een heldere ster of de maan helpt ook.
• Gebruik Live View. Deze is vaak gevoeliger dan het menselijk oog. Er zijn merken bij die licht blijven verzamelen om Live View zelfs onder nachtelijke omstandigheden mogelijk te maken. Dit gaat dan met wat vertraging, maar werkt wel!
• Neem hulplicht mee. Een klein lampje volstaat voor macro-onderwerpen, voor onderwerpen op een grotere afstand is een krachtigere lamp nodig.
• Bij wildlife kun je natuurlijk niet met een lamp werken. Het blijft het een beetje trial and error. Zet je ISO zo hoog mogelijk en je diafragmawaarde zo laag mogelijk. De sluitertijd blijft dan enigszins beperkt, waardoor je redelijk snel testfoto´s kunt maken. Is de foto eenmaal op de juiste plek scherp, dan kun je de ISO- en diafragmawaarden naar wens instellen.

Het blauwe uurtje verlengen

Het blauwe licht is mysterieus, koel en geeft de foto een rustige uitstraling. Overdag kun je dat typische sfeertje behouden door de witbalans koeler te zetten, bijvoorbeeld door gebruik te maken stand ‘gloeilamp’. Pas overdag niet alleen de witbalans aan, maar hou de foto ook donkerder door onder te belichten, zodat je werkelijk het gevoel van het blauwe uurtje vasthoudt. Dagen met bewolking en daarmee weinig contrast zijn ideaal, aangezien de omstandigheden in het blauwe uurtje ook weinig contrastrijk zijn.

Be there!

Het meest intense blauwe licht van het blauwe uurtje duurt maar kort, hooguit vijftien minuten. Ook de mooiste warme tinten rond de zonsopkomst en –ondergang duren maar kort, soms niet langer dan vijf minuten. Om gebruik te maken van de mooiste momenten moet je op tijd op de juiste plek zijn. Tijd om te zoeken is er doorgaans niet. Voor de ochtend is het raadzaam de exacte plek vooraf te weten. Bij het fotograferen in de avond kun je natuurlijk wachten tot het juiste moment.