Die foto’s moeten we eigenlijk gewoon niet maken

De kluut

Het is alweer enkele tientallen jaren geleden dat ik ben begonnen met vogelfotografie. In heel Nederland is de natuur door ons landgebruik teruggedreven naar de uiterste randen in goed beschermde N2000 gebieden waar de bescherming van de natuur voorop staat zoals de Hollandse Duinen, de Biesbosch of weidevogelgebied De Wilck of handhaaft zij zich in groengebieden die ook voor mensen een doel heeft. Als beginnend vogelfotograaf kom je dan ook al gauw terecht in een recreatiegebied waar een stukje nieuwe natuur is aangelegd. Dat biedt kansen aan pioneersoorten zoals de kluut om een plekje te vinden om te broeden. In de Randstad, waar ik woon, ben je dus aangewezen op nieuwe natuur.

Op pad met mijn camera, toen nog voorzien van diarolletjes, kwam ik zo terecht in een recreatiegebiedje waar een kleine slikplaat lag. Door het riet heen kon ik het slikplaatje zien liggen en een paadje dat door het riet liep, was een uitnodiging om dichterbij te komen. Het paadje was duidelijk niet aangelegd maar een gangetje door het riet waar al eerder mensen zich doorheen gewurmd hadden. Mijn laarzen zakten weg in de rietsmurrie en met de camera in de aanslag naderde ik langzaam mijn doel. Plots steeg een kluut boven mijn hoofd op. Ik schrok, vergat te fotograferen. Een tweede keer kwam hij langs. Ik drukte af. Een derde keer kwam hij langs, weer een paar foto’s.
Ik weet niet meer waarom ik gestopt ben met fotograferen; rolletje vol, batterij leeg of verplichtingen elders?

Pas later ging ik me verbazen over het gedrag van de kluut en realiseerde ik me dat ik, met mijn lompe actie, over een illegaal olifantenpad de zoveelste was die een broedende kluut verstoorde. Ik had die foto’s nooit moeten maken en dat pad nooit in moeten gaan.

De maskerklauwier

Enkele jaren later kreeg ik mijn gezin zover om mee naar Lesbos te gaan. Er is, of misschien was, een prachtig boekje met waar je alle bijzondere vogels van Lesbos kan vinden. De wandelroutes leiden je soms tot op bizar korte afstand van soorten als de Turkse boomklever, ortolaan, rotsklever en maskerklauwier. Bij zonsopgang sloop ik het appartement uit en ging met het huurautootje uit vogelen. Rond negen uur werden mijn vrouw en kind wakker en stond ik weer voor de deur met vers brood.

Het was mei en vroeg op de ochtend al flink warm. Die dag wilde ik een poging wagen om die ene soort die me tot nu toe ontsnapt was te fotograferen: de maskerklauwier. Daags daarvoor had een medevogelaar me verteld over een nest dat goed te benaderen was.
Het was een stukje rijden maar uiteindelijk was ik bij de plek waar ik de auto in de kant kon zetten en na enkele meters tussen de verspreid staande bomen door te hebben gelopen trof ik er twee andere fotografen aan. Ze wezen op het nest en wenkten me om dichterbij te komen. ‘Het vrouwtje zit op het nest en het mannetje komt af ten toe langs. Als je geduld hebt komt hij vanzelf.’

Terwijl ik dit schrijf kan ik me alsnog voor de kop slaan. Maar goed; ik heb daar een half uur in de brandende zon gestaan en foto’s gemaakt. Het mannetje liet best lang op zich wachten. Af en toe liet hij zich kort zien en zat zwaaiend met zijn staart op een tak met een insect in zijn snavel. ‘Het duurt steeds wat langer,’ zei een medefotograaf. Ik begon me ongemakkelijk te voelen en dat was niet alleen door het zweet dat tappelings langs mijn rug liep.

Ik had deze foto niet moeten maken. Ik verstoorde het nest op een snikhete dag. Überhaupt is nestfotografie niet okay. Je hebt geen idee wat er in de dagen erna gebeurt. Redden de oudervogels het wel als ze die extra inspanning moeten leveren omdat jij (of de volgende fotograaf) er staat met je toeter? En de jongen, komen die wel groot? Nee, ik had die foto van de maskerklauwier absoluut niet moeten maken, er zelfs niet heen moeten gaan bij het horen van het woord ‘nest’.

De vos

Jaren later. Ik was net twee jaar in dienst bij Staatsbosbeheer in de Hollandse Duinen. Samen met een collega kwamen we langs het fietspad een vos tegen die in onze richting liep. Ik ging door mijn knieën en maakte foto’s. Mijn collega pakte een steentje en wierp het een eindje van de vos. De vos schoot op het gegooide steentje af en pakte het in zijn bek. Hij had blijkbaar iets te eten verwacht.

Later ben ik dit soort vossen vaker tegen gekomen. ‘Patatvossen’, een triest verschijnsel in de Hollandse Duinen. Sommige hebben zelfs namen en de voerders denken werkelijk een band met ze te hebben (zegt de naam Bokito u nog iets?). Ik heb meerdere malen op bankjes gezeten om te praten met voerders om aan te geven dat het ongezond is voor de vossen (er zit bizar veel suiker en vet in ons voedsel of meer precies in LIDL-worsten en limonade).
Het natuurlijke gedrag wordt verstoord en regelmatig krijg ik angstige mails van mensen die zich achtervolgd voelen door vossen, terwijl ze aan het wandelen zijn met hun kinderen. Ik moet er niet aan denken dat een vos ooit een kind bijt, omdat hij denkt dat er eten te halen is. Maar goed, ook ik ben als fotograaf door de knieën gegaan en heb foto’s gemaakt van ‘Rosa’ met een ander doel dan dit probleem aan de kaak te stellen. Ook die foto had ik beter niet kunnen maken.

De uitdaging

Het afgelopen jaar is de druk op de natuur- en recreatiegebieden enorm toegenomen door de vele mensen die even een ommetje buiten nodig hadden om de stress van zich af te wandelen, fietsen of fotograferen. Dat is geweldig. Het belang van de natuur voor ons welzijn groeit en daarmee hopelijk ook het besef dat we moeten investeren in het in stand houden van de schaarse natuur die ons land bezit.
De ledenaantallen van natuurbeschermingsorganisaties groeien dan ook weer. Ook daaruit blijkt dat men zich de waarde van Nederlandse natuur volop aan het realiseren is. Aan de andere kant zien we ook dat het misbruik toeneemt. De druk op de weinige natuur en recreatiegebieden is domweg te hoog en niet iedereen weet dat moeders niet achter hen aanloopt om de rotzooi achter hun ruggen op te ruimen. Ook over natuurfotografie is veel discussie geweest. Onlangs kwam daar naast verstoring ook het houden van 1,50 meter tussen fotografen bij.

Steeds zie ik dat fotografen zich geroepen voelen om uit te leggen waarom, wat zij deden bij die dassenburcht met hun wildcamera’s, zonder toestemming van de terreineigenaar wel kon. Maar nu daag ik je als lezer uit om eens te vertellen wanneer je wat deed om die ene foto te maken die eigenlijk niet kon.

Ik ben benieuwd wat mijn oproepje oplevert en of we dan ons gaan realiseren dat we bijzonder zuinig moeten omgaan met de natuur die in Nederland buitengewoon onder druk staat door allerlei oorzaken. En dat we na gaan denken over wat wij als natuurfotografen kunnen doen om die druk iets te verminderen.

Dus laat maar eens lezen. Welke foto had jij beter niet kunnen maken?
#beterniet

Tot slot

De regels die Staatsbosbeheer en andere terreinbeheerders in hun gebieden hanteren zijn er om de natuur te beschermen en de vele bezoekers in goede banen te leiden. Het aardige hieraan is dat deze regels er voor alle bezoekers zijn. We stellen ze helder, duidelijk en generiek. Om verschillende redenen kan hiervan worden afgeweken. We regelen dat dan via een gebruiksovereenkomst. Er kunnen verschillende redenen zijn om dat te doen. Bijvoorbeeld monitoring, waarbij de kennis die de aanvrager opdoet, bijdraagt aan kennis van de soort of het gebied. Soms kan iets voor een individu of kleine groep wel wat in zijn algemeenheid niet kan. Denk aan een filmopname of een sportevenement. Dus neem contact op met een beheerder als je iets moois voor ogen hebt en wie weet. Met goede afspraken en onderling vertrouwen kunnen we veel mogelijk maken en bereiken.

Enkele interessante links:

Vroege vogels – Gedragscode

Verstoringsgevoeligheid van vogels: update literatuurstudie naar de reacties van vogels op recreatie