Lange sluitertijden en water

Werken met lange sluitertijden wordt steeds populairder. Ondanks steeds hogere acceptabele ISO waarden waarbij het statief zijn langste tijd gehad lijkt te hebben, is er een grote groep fotografen die zich juist toelegt op het werken met de dynamiek van beweging. Zeker met bewegend water is deze tak van sport erg populair. Toch hoor je ook vaak mensen die het 'fluwelen water' niet mooi vinden. De truc zit 'm in het kiezen van de juiste sluitertijd bij de juiste beweging en dat is voor iedere situatie anders.
Water en lange sluitertijden, een populaire combinatie om de dynamiek van het water weer te geven. Fotograaf: Johan van der Wielen

Het gevoel van beweging creëren

Eén van de grootste problemen waar we als fotograaf mee te kampen hebben is dat dynamiek of beweging niet vast te leggen is. Onze mensenogen zijn extra gevoelig voor beweging, wanneer iets beweegt valt ons dat meteen op. Een vogel is bijna niet te vinden in een boom, tot het moment dat hij opvliegt. De waarneming van beweging zorgt ook voor dieptewerking en geeft het gevoel van dynamiek. De fotografie geeft echter een plat, stilstaand plaatje waarin alles wat beweegt wordt bevroren. Door het werken met langere sluitertijden beweegt echter een onderwerp tijdens de belichting en ontstaat onscherpte, een bewogen onderwerp. Dit wordt door onze hersenen vertaald als ‘beweging’ en daarmee kun je juist het gevoel van dynamiek overbrengen. Je fotografeert echter iets wat je in werkelijkheid niet ziet, je creëert een nieuwe werkelijkheid.

Avondkleuren strand Ameland, 1/80 sec., je ziet alle rimpelingen op het water
Avondkleuren strand Ameland, 1/80 sec., je ziet alle rimpelingen op het water. Fotograaf: Johan van der Wielen

 

Iets anders setting, nu met 8.0 sec. sluitertijd. Het water is verstild en de kleuren en reflectie komen mooier door
Iets anders setting, nu met 8.0 sec. sluitertijd. Het water is verstild en de kleuren en reflectie komen mooier over. Fotograaf: Johan van der Wielen

Van tableau vivant tot fine art

Het lastige is echter om de juiste belichting te kiezen. Zeker met water is de keuze van de sluitertijd van groot belang om de juiste dynamiek weer te geven. Een waterval beweegt voor onze ogen. In de fotografie kunnen we hier een tableau vivant van maken, met snelle sluitertijd een bevroren beeld waarin losse waterdruppeltjes in de lucht lijken te hangen. Een zeer lange sluitertijd van dezelfde waterval resulteert in een fluweelachtige stroom, een soort gordijn, waarin de waterval bijna niet meer herkenbaar is. Alle tussenliggende sluitertijden vormen de overgang van de één naar de ander. De keuze van de ‘juiste’ sluitertijd is niet alleen lastig, maar ook een persoonlijke keuze. De één wil graag meer de werkelijkheid weergeven (voor zover mogelijk bij een bewegend onderwerp) terwijl de ander een nieuwe werkelijkheid wil creëren.

Hieronder een fraaie serie van Daan Schoonhoven bij de Goðafoss waterval in IJsland waarbij hij dezelfde foto met verschillende sluitertijden heeft gemaakt om het effect en verschil te laten zien. Beginnend bij 1/1600 sec. waarbij de waterval volledig bevroren lijkt tot 1/6 sec. waarbij de rechter stroom duidelijk bewegingsonscherpte vertoont en daarmee het gevoel geeft van bewegend water.

Goðafoss waterval IJsland: 1/1600 sec. sluitertijd.
Goðafoss waterval IJsland: 1/1600 sec. sluitertijd. Fotograaf: Daan Schoonhoven
Goðafoss waterval IJsland: 1/400 sec. sluitertijd.
Goðafoss waterval IJsland: 1/400 sec. sluitertijd. Fotograaf: Daan Schoonhoven

Goðafoss waterval IJsland: 1/100 sec. sluitertijd.
Goðafoss waterval IJsland: 1/100 sec. sluitertijd. Fotograaf: Daan Schoonhoven
Goðafoss waterval IJsland: 1/25 sec. sluitertijd.
Goðafoss waterval IJsland: 1/25 sec. sluitertijd. Fotograaf: Daan Schoonhoven

Goðafoss waterval IJsland: 1/13 sec. sluitertijd.
Goðafoss waterval IJsland: 1/13 sec. sluitertijd. Fotograaf: Daan Schoonhoven
Goðafoss waterval IJsland: 1/6 sec. sluitertijd.
Goðafoss waterval IJsland: 1/6 sec. sluitertijd. Fotograaf: Daan Schoonhoven

Stappenplan lange sluitertijden

Het werken met lange sluitertijden is niet moeilijk, maar vereist wel enige kennis van techniek. De belichting van een foto wordt bepaald door een combinatie van sluitertijd (tijd dat de sensor blootstaat aan licht), het diafragma (grootte van de opening in het objectief) en ISO (de lichtgevoeligheid van de sensor). Wanneer de totale belichting, oftewel hoe licht of donker de gehele foto moet worden, niet moet worden veranderd, maar je wilt wel de sluitertijd veranderen (in dit geval langer maken), moet je dus ook wijzigingen aanbrengen in diafragma en/of ISO. Omdat het vooraf lastig is in te schatten welke sluitertijd past bij jouw beleving en intentie is het handig om, net als Daan, een serie te maken met verschillende sluitertijden. Dan kun je later in alle rust op de computer kijken welke foto de goede is. Het volgende stappenplan kan helpen:

  • Gebruik een statief (zodat tussentijds de compositie niet verandert)
  • Zet je camera op stand A(v) (standen T(v) / S of M kunnen natuurlijk ook, maar zelf werk ik graag vanuit A(v)) en kies ISO100
  • Begin met het aanpassen van de belichting totdat de foto goed is belicht (werk met belichtingscompensatie voor over- of onderbelichting)
  • Maak nu een reeks met verschillende sluitertijden door te variëren in diafragmawaarde, beginnen met lage waarde (= grote opening) voor snelle sluitertijden tot hoge waarde (=kleine opening) voor lange sluitertijden
  • Is het donker, dan kun je voor nóg snellere sluitertijden je ISO ook nog ophogen

Omdat het diafragma, naast het regelen van de belichting, ook van invloed is op de scherptediepte, is het belangrijk te beseffen dat als je hierin wijzigingen aanbrengt t.b.v. een andere sluitertijd, je ook in essentie aan de scherptediepte aan het rommelen bent. Op grote afstand tot je onderwerp en/of werken met groothoek is de invloed van diafragma op de scherptediepte echter beperkt en dus niet zo erg om hierin te variëren. Wanneer je echter meer inzoomt en/of dichter op je onderwerp kruipt (denk hierin aan afstanden < 3 meter) dan is variatie in diafragma niet meer wenselijk om andere sluitertijden te krijgen en kun je beter met filters werken.

Werken met grijsfilters

In lichte omstandigheden, zonnig, kun je de ISO wel op 100 zetten en diafragma op 32, dan nog kan de resulterende sluitertijd wel eens niet bepaald lang zijn. Immers, als er veel licht is, hoeft de sensor maar kort bloot te staan aan licht. Wil je dan toch langere sluitertijden zal je trucs moeten toepassen om minder licht te krijgen. Dat kan door te wachten tot de zon wat verder onder is, of een grauwe dag met weinig zonlicht te kiezen. Maar wil je juist wel onder zonnige omstandigheden werken óf je wilt met extreem lange sluitertijden gaan werken, dan zal je moeten gaan werken met zogenaamde grijsfilters. Dat zijn filters die minder licht doorlaten over het hele vlak. Ze zijn te koop in verschillende sterktes, uitgedrukt in factoren 2 of ‘stops’. Meest gangbare zijn de 1 stops (ook wel 0,3ND of ND2 filter genoemd), 2 stops (ook wel 0,6ND of ND4 filter genoemd) en 3 stops (ook wel 0,9ND of ND8 filter genoemd). Deze laatste filtert 3 factoren 2 = 2 x 2 x 2 = 8 weg.

Klein watervalletje, centraal Finland. 16mm, ISO100, f/14, 0,6sec. en 3 stops grijsfilter.
Klein watervalletje, centraal Finland. 16mm, ISO100, f/14, 0,6sec. en 3 stops grijsfilter. Fotograaf: Johan van der Wielen
de making offvan het voorgaande beeld, gemaakt met telefoon - je ziet de grijsfilter in de houder
De making of van het voorgaande beeld, gemaakt met telefoon – je ziet de grijsfilter in de houder. Fotograaf: Johan van der Wielen

Deze filters zijn te koop als opschroeffilter die je in plaats van je UV of polarisatiefilter op je objectief schroeft. Maar ook zijn ze te koop als plaatfilters die in een filterhouder passen. Voordeel van deze laatste is dat je ze kunt combineren met grijsverloopfilters (daarover later meer) en zelfs met polarisatiefilters. Deze systemen zijn op kleine formaat te koop, bekend is het P-systeem van Cokin maar ook veel andere merken hebben systemen in deze maat, en grote systemen met 10cm brede filters, zoals van Benro, Lee en Cokin. Maar zelfs bij de vele Aziatische online shops zijn goedkope merkloze sets te koop, de prijs is maar een fractie van de genoemde merken, maar de kwaliteit is ook wel minder. Of iets de prijs waard is, laat ik bij jou. Gebruik je het echt veel dan is investeren geen verkeerde keuze, voor af en toe gebruik is een Chinese set misschien wel voldoende.

Het werken met filters tot 3 stops heeft geen gevolgen voor het stappenplan. Je kunt er nog steeds doorheen kijken en ook de belichtingsmeter van de camera meet erdoorheen zijn licht. Je kunt het stappenplan simpelweg uitbreiden met het plaatsen van een filter waardoor de sluitertijden ineens nog langer worden. Ook het combineren van filters werkt prima, hoewel je wel wat kwaliteitsverlies gaat krijgen, zeker bij de goedkopere filters.

Big Stoppers

Daarnaast zijn er ook nog de zogenaamde ‘big stoppers’ die zelfs 8 tot 10 factoren 2 (factor 1000 aan licht) tegenhouden voor extreem lange sluitertijden. Ondanks dat deze filters in essentie niet anders zijn dan de genoemde 1 tot 3 stops filters is hier wel een andere werkwijze voor nodig. Omdat er zóveel licht wordt weggefilterd zie je zelfs niets meer door dit filter én werkt ook de belichtingsmeter niet meer goed (iets met verhouding tussen IR en zichtbaar licht). Bepaal daarom een goede belichting zonder filter, onthoud de gekozen ISO waarde (meestal 100) en diafragma en ga dan over op manual. Daarin zet je de betreffende ISO en diafragma. Plaats nu de big stopper filter en bereken vanaf de gevonden sluitertijd de nieuwe sluitertijd middels het aantal factoren 2 (of stops) van de filter. Had je bijvoorbeeld 1/100 sec. gevonden voor een goede belichting en moet je nu een sluitertijd kiezen die 10 x factor 2 (in geval van een 10 stops filter), of 2^10 = 1024 langzamer is. Vanaf 1/100 x 2 = 1/50, 1/25, 1/13, 1/6, 1/3, 0,6″, 1.3″, 2.5″, 5″, 10″. De nieuwe sluitertijd wordt dus 10 sec. in plaats van de 1/100 zonder filter. Mijn ervaring is echter dat met deze rekenregel je goed in de buurt komt, maar het is altijd nodig om de nieuwe belichting nog even te checken aan de oude belichting, vaak moet je alsnog iets langer belichten dan de berekende nieuwe sluitertijd.

Beroemd beeld op Lofoten, 16mm, f/18, ISO100, 13.0 seconden met 8 stops grijsfilter.
Beroemd beeld op Lofoten, 16mm, f/18, ISO100, 13.0 seconden met 8 stops grijsfilter. Fotograaf: Johan van der Wielen

 

7 reacties

  1. Lee heeft een (gratis) app die de moeite is, Big stopper’. Hier geef je je instellingen in zonder filter en welke filter je gebruikt, en de app geeft aan welke belichtingstijd je dient toe te passen mét filter. Handig.

  2. Wat wil je als fotograaf weergeven? Een beek met kristalhelder water waar elke spat water spatscherp wordt weergegeven of een beek met ‘melk’ ?

    1. ik heb in mijn verhaal niet alleen willen laten zien dat die keuze aan jezelf is maar ook dat die keuze niet zozeer zwart/wit is maar dat het gaat om de ‘juiste’ sluitertijd. Dat kán ‘kristalhelder water’ zijn, dat kán ‘melk’ zijn maar ook alles wat er tussenin zit. Er is geen goed of fout maar als je als fotograaf in staat bent om hiermee te spelen heb je een krachtige vaardigheid.

  3. Alhoewel ik wel fan ben van foto’s met lange sluitertijden (bijv. bij cityscapes) vind ik het bij watervallen meestal niet zo’n succes. Ook de 1e foto van Ameland zie ik liever met een korte sluitertijd. Kwestie van smaak natuurlijk.

    1. Klopt, kwestie van smaak. Maar beide foto’s waren in dit geval bedoeld om de verschillen duidelijk te maken. Het grappige is dat over weinig facetten in de natuurfotografie zo veel meningen (en vaak ook heftige) zijn als over het wel of niet gebruiken van lange sluitertijden. Zie dit artikel als aanzet om juist op zoek te gaan naar de persoonlijk ‘juiste’ sluitertijd en daarmee sla je de spijker op z’n kop, het gaat erom dat je niet per se lang of per se kort belicht, maar per foto de afweging maakt welke sluitertijd het beste past. Overigens vind ik de lange sluitertijd bij de Ameland foto veel fijner… kwestie van smaak natuurlijk 😉

Reageer op dit artikel

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site wordt beschermd door reCAPTCHA en het Google privacybeleid en servicevoorwaarden zijn van toepassing.

Geef een reactie

7 reacties

  1. Lee heeft een (gratis) app die de moeite is, Big stopper’. Hier geef je je instellingen in zonder filter en welke filter je gebruikt, en de app geeft aan welke belichtingstijd je dient toe te passen mét filter. Handig.

  2. Wat wil je als fotograaf weergeven? Een beek met kristalhelder water waar elke spat water spatscherp wordt weergegeven of een beek met ‘melk’ ?

    1. ik heb in mijn verhaal niet alleen willen laten zien dat die keuze aan jezelf is maar ook dat die keuze niet zozeer zwart/wit is maar dat het gaat om de ‘juiste’ sluitertijd. Dat kán ‘kristalhelder water’ zijn, dat kán ‘melk’ zijn maar ook alles wat er tussenin zit. Er is geen goed of fout maar als je als fotograaf in staat bent om hiermee te spelen heb je een krachtige vaardigheid.

  3. Alhoewel ik wel fan ben van foto’s met lange sluitertijden (bijv. bij cityscapes) vind ik het bij watervallen meestal niet zo’n succes. Ook de 1e foto van Ameland zie ik liever met een korte sluitertijd. Kwestie van smaak natuurlijk.

    1. Klopt, kwestie van smaak. Maar beide foto’s waren in dit geval bedoeld om de verschillen duidelijk te maken. Het grappige is dat over weinig facetten in de natuurfotografie zo veel meningen (en vaak ook heftige) zijn als over het wel of niet gebruiken van lange sluitertijden. Zie dit artikel als aanzet om juist op zoek te gaan naar de persoonlijk ‘juiste’ sluitertijd en daarmee sla je de spijker op z’n kop, het gaat erom dat je niet per se lang of per se kort belicht, maar per foto de afweging maakt welke sluitertijd het beste past. Overigens vind ik de lange sluitertijd bij de Ameland foto veel fijner… kwestie van smaak natuurlijk 😉

Reageer op dit artikel

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site wordt beschermd door reCAPTCHA en het Google privacybeleid en servicevoorwaarden zijn van toepassing.

Deze artikelen vind je vast ook interessant: