Macro zonder macrolens deel 4: lens omgekeerd op je camera

Serie ‘macrofotografie zonder macrolens’

Eerder in deze serie schreef ik over:

• Macrofotografie zonder macrolens, deel 1: groothoek & tele
• Macrofotografie zonder macrolens, deel 2: tussenringen
• Macrofotografie zonder macrolens, deel 3: macro voorzetlenzen

Omkeerring of omkeer adapter

Het achterstevoren plaatsen van je lens is makkelijker dan je zou denken. Er zijn namelijk speciale omkeerringen te koop met aan de ene kant schroefdraad en aan de andere kant de aansluiting van je camera. Ze zijn niet in alle filtermaten te koop maar met een step-up of step-down ring kun je van de omkeerring naar de gewenste filterdiameter van je lens komen. Bedenk wel dat extra verloopringen eigenlijk werken als tussenringen en je vergroting nog groter maken.

Je kunt werken met lenzen met vaste brandpuntsafstand of met zoomlenzen. Het leuke van deze laatsten is dat je, door te zoomen, je vergroting kan veranderen. Hoe verder je uitzoomt, hoe groter de vergroting. Je leest het goed, ook dat is omgekeerd.

Hoe groot is de vergroting?

Dat is helaas niet zo direct uit te rekenen. Het heeft niet alleen te maken met de brandpuntsafstand maar ook met het aantal step-up of step-down ringen wat je nog verder nodig hebt voor de aansluiting en de minimale scherpstelafstand die de lens normaalgesproken heeft. Het makkelijkste is om het gewoon zelf te proberen. Fotografeer hiervoor een liniaal en kijk hoeveel mm er op het beeld past.

Zoals je ziet varieert de vergrotingsfactor bij deze specifieke 16-35 lens tussen de 2x en 4,5x. Dat begint al meteen groter dan menig macrolens. Kleiner vergroten kan dus niet. Het is meteen een extreme macro lens.

Grofweg zien we dat rond de 28mm de vergrotingsfactor ca 3x is en bij 50mm is het ongeveer 1x of 1:1. Dat betekent dat met een omgekeerde 50mm lens je dezelfde vergroting kan krijgen als de maximale vergroting bij de meeste macro lenzen. Als je boven de 50mm komt, zakt de vergrotingsfactor onder de 1x. Het heeft dan ook geen zin om brandpuntsafstanden boven de 50mm te gebruiken. Een zoomlens als bijvoorbeeld 24-105 zou wel goed kunnen om verschillende vergrotingsfactoren van bijv. 0,5x bij 105mm tot ca. 3,5x bij 24mm te gebruiken.

Hoe te diafragmeren?

Omdat de lens nu geen contact meer maakt met de camera werkt alle elektronica niet meer. Je hebt dus geen autofocus meer, geen diafragma (als deze elektronisch wordt aangestuurd) en geen stabilisatie. Autofocus zal je niet erg missen want net als alle macrofotografie met grote vergrotingen zul je ook hier het liefste werken met een macro focussing rail. Stabilisatie zal je ook niet echt missen omdat je toch op statief werkt. Het diafragma is echter wel een gemis.

Automatische elektronische lenzen

Voor automatische lenzen is er bij sommige merken een trucje. Wanneer je het objectief op normale wijze op de camera zet kun je een groot diafragmagetal instellen, bijv. f/11 of f/16. Aan de voorkant van de camera zit de zogenaamde DOF preview of Depth-Of-Field-preview knop. Als je die indrukt zal de lens gaan diafragmeren tot de ingestelde waarde. Nu moet je een beetje handig zijn. Laat de camera aan, blijf de DOF preview knop ingedrukt houden haal dan de lens van je camera af. Je zal zien dat de lens gediafragmeerd blijft. Je kunt hem nu op de omkeerring schroeven. Het nadeel hiervan is dat je nu altijd met deze diafragmaopening werkt. Met een systeemcamera zal de camera het weinige licht compenseren zodat je nog wat ziet, met een spiegelreflex heb je dat voordeel niet. Het beeld zal heel donker zijn, enerzijds door de grote vergroting en anderzijds door de kleine diafragmaopening. Om de lens weer open te zetten moet je hem weer normaal op de camera zetten en de camera aan/uit zetten.

Omkeerring mét elektronica

Er zijn speciale omkeerringen te koop die, naast de aansluiting op de camera, ook een aansluiting hebben voor op de andere kant van de lens. Merken die deze speciale omkeerringen bieden zijn o.a. Meike en het zeer goede maar tevens zeer dure Novoflex. Met een draad ertussen wordt de communicatie tussen camera en lens geregeld, zelfs als deze nu achterstevoren op de camera zit. Zo kun je alsnog zowel diafragmeren als werken met de auto focus hoewel dat laatste in praktijk echt niet wil wegens de enorme vergroting.

Handmatige lenzen

Een andere manier is het werken met een oude handmatige lens. Die hebben een handmatige diafragmaring die je kunt draaien. Je kunt ieder merk gebruiken want filterschroefdraad is merk onafhankelijk. Het voordeel is dat je door de grootste opening kan kijken en daarna diafragmeren. De heel oude lenzen diafragmeren meteen als je aan de ring draait. Maar er zijn ook zogenaamde ‘automatische’ lenzen die pas diafragmeren als de camera via een mechanisch palletje het diafragma dichtzet. Afhankelijk van het merk lens zal dit een klein palletje zijn tot een indrukwekkend systeem van meerdere palletjes (zoals Canon FD lenzen). Makkelijkste is om met zogenaamde M42 lenzen te werken. Deze zijn gemaakt tussen 1949 en ca. 1975 en te herkennen aan schroefdraad als aansluiting op de camera, ook wel P-draad genoemd naar Praktica. De latere modellen hebben een palletje wat je met een stukje duct tape af kunt plakken zodat hij meteen naar de ingestelde diafragmawaarde gaat. Als je een beetje zoekt kun je voor een paar tientjes een leuke 28mm of 35mm kopen die omgekeerd perfect werkt als macrolens. Ook een 50mm achterstevoren werkt goed hoewel je dan weinig meerwaarde hebt t.o.v. een gewone macro lens.

Omkeerring in praktijk

Hoewel het een lekker goedkope manier van macrofotografie is, is het nog niet zo makkelijk. Net als bij tussenringen of extreme macro lenzen heb je te maken met een klein -scherpstelgebied. Je kunt niet meer naar oneindig en in praktijk zul je merken dat de hele focus ring nog maar weinig toevoegt. Scherpstellen doe je door naar voren of achteren te gaan en het beste kunt je dat doen met een macro focussing rail. Door de enorme vergrotingen heb je ook een enorm kleine scherptediepte en zul je al snel je toevlucht moeten nemen tot focus stacking om een onderwerp helemaal scherp te krijgen. Door de grote vergroting heb je te maken met een enorm klein effectief diafragma en hou je bijna geen licht over. Werken met natuurlijk licht lukt dan ook alleen als er echt geen wind staat (of binnen) of je moet externe lichtbronnen erbij pakken als lampjes of flitsers. Ook al zou je in theorie uit de hand moeten kunnen fotograferen, in praktijk leidt dit zelden tot scherpe resultaten.

Voor- en nadelen

Omkeerringen of omkeer adapters om een lens omgekeerd op de camera te monteren zijn goedkope manieren voor extreme macrofotografie. Toch zijn ze geen vervangingen voor de macrolens. Hierbij de voor- en nadelen van het werken met macro voorzetlenzen.

Voordelen:

• goedkope oplossing voor extreme macro;
• klein en dun, dus makkelijk mee te nemen;
• te gebruiken bij alle groothoeklenzen;
• aanvulling op macrolens door de grotere vergrotingen;
• geen glas dus ook geen potentieel kwaliteitsverlies;
• bij gebruik zoomlens verschillende vergrotingen mogelijk;
• duurdere omkeerringen hebben mogelijkheden om te diafragmeren;
• samen met een oude handmatige lens een goedkope extreme macrolens;

Nadelen:

• kleine werkafstand;
• veel lichtverlies;
• zeer kleine scherptediepte, vaak focus stack nodig;
• niet uit de hand te doen, statief nodig;
• scherpstellen met focusring niet mogelijk, macro focussing rail nodig;
• automatisch diafragma werkt niet meer (bij de goedkope omkeerringen).