Menu

Onderdeel van Pixfactory

Tilt-shift objectieven bij landschapsfotografie (1)

Een tilt-shift objectief heeft instelmogelijkheden die een normaal objectief niet heeft. Bij een normaal objectief is de as van de lens gefixeerd in een positie loodrecht op het middelpunt van de beeldsensor, maar een tilt-shift objectief kan gekanteld worden (tilt) en verschuiven (shift) ten opzichte van de beeldsensor. Met de tilt functie kunnen we het vlak dat scherp wordt weergegeven manipuleren en met de shift functie kunnen we het perspectief van de opname in de hand houden. Verder geeft de shift functie de mogelijkheid om eenvoudig en snel panorama’s van hoge kwaliteit te maken.

Tilt-shift objectieven; kenmerken en toepassingen

Tilt-shift (TS) objectieven worden vooral gebruikt bij architectuur- en landschapsfotografie en ook vaak bij productfotografie, bijvoorbeeld voedselfotografie. Zowel Canon als Nikon hebben een lijn van deze specialistische objectieven voor hun eigen camera’s, terwijl de firma’s Samyang, Schneider-Kreuznach en Hartblei TS objectieven voor de meest gangbare lensvattingen fabriceren. Naast de tilt en shift functies hebben deze objectieven nog een aantal eigenschappen gemeen:

  • Hoge aanschafprijs. De aanwezigheid van de tilt en shift functies stelt speciale eisen aan het fabricage proces terwijl de lenzen in relatief kleine series geproduceerd worden, wat leidt tot een hoge prijs.
  • Veelal uitstekende beeldkwaliteit. TS objectieven hebben een veel grotere beeldcirkel dan normale objectieven (zie later in dit artikel) waardoor allerlei lensfouten die veelal aan de beeldranden zichtbaar worden, minder prominent aanwezig zijn als je het beeldcentrum gebruikt.
  • Het zijn allemaal manual focus lenzen.

Ik werk al enige jaren met de Canon tilt-shift objectieven en ik zal hier het één en ander vertellen over mijn ervaringen met dit soort objectieven bij het fotograferen van landschappen.

De shift functie

Iedere lens maakt een cirkelvormig beeld van het landschap voor de lens en de sensor van de camera neemt een rechthoekige uitsnede uit deze beeldcirkel. Bij normale lenzen is deze beeldcirkel maar weinig groter dan wat nodig is om de rechthoekige sensor net te “vullen” (linksboven). De beeldcirkel van zulke lenzen kan daarom ook niet verschuiven want dan wordt de sensor niet langer meer volledig bedekt (linksonder). Ook kunnen hierdoor lenzen die ontwikkeld zijn voor een bepaald sensorformaat nooit gebruikt worden voor een groter formaat; het zou leiden tot sterk gevignetteerde of zelfs compleet zwarte hoeken aangezien deze buiten de beschikbare beeldcirkel vallen. Shift objectieven daarentegen hebben een beeldcirkel die veel groter is dan wat nodig is voor de sensor (rechtsboven). Bij dit soort objectieven kunnen we de beeldcirkel dus verschuiven in horizontale of verticale richting zonder dat dit leidt tot beeldverlies (rechtsonder). Deze eigenschap van TS lenzen kunnen we gebruiken voor het maken van panorama foto’s en om het perspectief in een foto te controleren.

Iedere lens maakt een cirkelvormig beeld van het landschap voor de lens en de sensor van de camera neemt een rechthoekige uitsnede uit deze beeldcirkel (figuur 1). Bij normale lenzen is deze beeldcirkel maar weinig groter dan wat nodig is om de rechthoekige sensor net te “vullen” (linksboven). De beeldcirkel van zulke lenzen kan daarom ook niet verschuiven want dan wordt de sensor niet langer meer volledig bedekt (linksonder). Ook kunnen hierdoor lenzen die ontwikkeld zijn voor een bepaald sensorformaat nooit gebruikt worden voor een groter formaat; het zou leiden tot sterk gevignetteerde of zelfs compleet zwarte hoeken aangezien deze buiten de beschikbare beeldcirkel vallen. Shift objectieven daarentegen hebben een beeldcirkel die veel groter is dan wat nodig is voor de sensor (rechtsboven). Bij dit soort objectieven kunnen we de beeldcirkel dus verschuiven in horizontale of verticale richting zonder dat dit leidt tot beeldverlies (rechtsonder). Deze eigenschap van Tilt lenzen kunnen we gebruiken voor het maken van panorama foto’s en om het perspectief in een foto te controleren.
Vergelijking tussen de beeldcirkels van een normaal objectief en een TS objectief.

Panoramafotografie

Met een TS objectief is een panorama van hoge kwaliteit heel eenvoudig. Voor een horizontaal panorama zet ik de camera op statief in de “landschapsstand”. Ik shift de lens naar links zodanig dat het linkerdeel van het panorama goed in beeld is en neem een opname waarbij belichting en scherpstelling handmatig zijn ingesteld. Houdt er rekening mee dat je de belichtingstijd bepaalt voordat je de lens gaat verschuiven, want door de lens te verschuiven wordt de belichtingsmeter (deels) afgedekt en kan de camera dus geen goede lichtmeting meer doen! Vervolgens verschuif ik de lens naar rechts om het rechterdeel van het panorama in beeld te krijgen en maak ik een tweede opname met dezelfde instellingen. Een stitching programma doet vervolgens de rest. Bij de Canon TS objectieven is de maximale shift 12 mm naar links en 12 mm naar rechts. Bij maximale shift en gebruik van een full frame camera, overlappen linker en rechter beeld elkaar 12 mm en wordt het maximale beeldformaat 60×24 mm, een 2,5×1 panorama dus.

Fjord op de Lofoten in de winter. Panorama van 2 gestitchte liggende opnames gemaakt met de shift functie vanaf statief.
Fjord op de Lofoten in de winter. Panorama van 2 gestitchte liggende opnames gemaakt met de shift functie vanaf statief. Fotograaf: Chris Stenger

Gebruik je een crop camera dan zijn met deze procedure zelfs 3×1 panorama’s te realiseren. Panorama’s met breedte/hoogte verhoudingen groter dan 3 kunnen niet gemaakt worden met de shift techniek. Ik vind dat geen groot probleem, want dergelijke panorama’s maak ik weinig. Het is namelijk uitermate lastig om dit soort 4×1 of 5×1 panorama’s fraai weer te geven: zelfs een 1 meter breed panorama is slechts een weinig indrukwekkende 20 cm hoog!

Voordelen van een TS objectief voor panorama’s

Tsja zult u zeggen, dat kan ook met een normale lens. Inderdaad, dat kan ook met een normale lens, maar het gebruik van een TS objectief heeft wel een tweetal voordelen:

  • Snelheid en gemak. Maak je een panorama zonder veel voorgrond met een (licht) teleobjectief dan kan je vaak nog wel redelijk snel werken door de camera met lens op statief te draaien en 2 of 3 liggende opnames te combineren. Maak je echter een panorama waarin ook een voorgrond belangrijk is met een niet shift groothoek objectief dan ben je meestal gedwongen om een serie staande foto’s te maken met behulp van een panorama opstelling, die zo is ingesteld dat het parallax effect, het verschijnsel dat voor- en achtergrond ten opzichte van elkaar lijken te bewegen als de camera wordt gedraaid, geen rol speelt. Dit alles kost tijd en als ik een panorama maak met een groothoek objectief ben ik vaak al snel een uurtje bezig. Een besluit om de panorama opstelling maar thuis te laten kan dan ook altijd op veel instemming van mijn echtgenote rekenen. Met een shift objectief daarentegen speelt parallax geen rol want in feite zijn de verschillende opnames die het panorama samenstellen gewoon verschillende uitsneden uit hetzelfde onveranderlijke beeld. Meestal ben ik dan ook binnen 5 minuten klaar. Bedenk ook dat een beetje panorama opstelling al gauw weer 2 kilo extra in de fototas betekent.
Fjord op de Lofoten in de winter. Hier moest ik snel werken want de zon verdween snel van de bergen op de achtergrond en dus biedt het gebruik van de shift functie grote voordelen in vergelijking met het werken met een panorama opstelling.  Panorama van 2 gestitchte liggende opnames gemaakt met de shift functie vanaf statief.
Fjord op de Lofoten in de winter. Hier moest ik snel werken want de zon verdween snel van de bergen op de achtergrond en dus biedt het gebruik van de shift functie grote voordelen in vergelijking met het werken met een panorama opstelling. Panorama van 2 gestitchte liggende opnames gemaakt met de shift functie vanaf statief. Fotograaf: Chris Stenger
  • Kwaliteit. Iedere lens geeft een beeld dat in meer of mindere mate vertekend is. Maak je een panorama uit een serie opnames gemaakt door draaien van de camera dan zullen de overlappende delen dus nooit identiek zijn. Moderne software is verrassend goed om dit te corrigeren en ik sta er vaak versteld van wat gespecialiseerde stitching software weet te produceren. Echter iedere correctie gaat ten koste van de uiteindelijke beeldkwaliteit en ook worden vaak totaal vertekende panorama’s geproduceerd die je vervolgens weer in Photoshop met veel moeite en geduld moet recht trekken. Maak je daarentegen een panorama met een shift objectief dan zijn de overlappende delen identiek en hoeft de software niets anders te doen dan de beelden ongecorrigeerd over elkaar heen te leggen. Het uiteindelijke panorama komt bij mij dan ook altijd als perfecte rechthoek zonder vreemde vertekeningen of artefacten uit de bewerking. Hoe korter de brandpuntsafstand hoe meer zaken als vertekening een rol gaan spelen. Ik gebruik daarom met name de 17 en 24 mm TS objectieven voor moeilijke weidse panorama’s waar voorgrond een belangrijke rol speelt.
Torghatten, de berg met het gat bij Brönnöysund in Noord Noorwegen bij mistig weer. Weinig ruimte en dus biedt het werken met een 17mm shift objectief grote voordelen! Panorama van 2 gestitchte liggende opnames gemaakt met de shift functie vanaf statief.
Torghatten, de berg met het gat bij Brönnöysund in Noord Noorwegen bij mistig weer. Weinig ruimte en dus biedt het werken met een 17mm shift objectief grote voordelen! Panorama van 2 gestitchte liggende opnames gemaakt met de shift functie vanaf statief. Fotograaf: Chris Stenger

Verticale panorama’s

Het maken van een panorama met een TS objectief is uiteraard niet beperkt tot liggende panorama’s. Ik maak ook veel panorama’s in verticale richting. De procedure is dezelfde als boven beschreven met dit verschil dat de lens verschoven wordt in verticale richting. Met de camera in liggende positie krijg je zo een vrijwel vierkant formaat en ik gebruik dit veel om een onderwerp groot in de voorgrond te combineren met een diepe achtergrond en/of een fraaie lucht.

Kokerboom, Namibië. Hier wilde ik de kokerboom prominent in de voorgrond hebben terwijl de wolkenlucht goed weids uit moest komen; voor mij een standaardsituatie waarvoor het 17 mm TS objectief uitermate geschikt is. “Verticaal” panorama van 2 gestitchte liggende opnames gemaakt met de shift functie vanaf statief.
Kokerboom, Namibië. Hier wilde ik de kokerboom prominent in de voorgrond hebben terwijl de wolkenlucht goed weids uit moest komen; voor mij een standaardsituatie waarvoor het 17 mm TS objectief uitermate geschikt is. “Verticaal” panorama van 2 gestitchte liggende opnames gemaakt met de shift functie vanaf statief. Fotograaf: Chris Stenger

In deze tutorial staat de shift functie van een TS objectief centraal. In een volgende tutorial komt de tilt functie aan bod.

9 reacties

  1. Chris,
    Bedankt voor je heldere uiteenzetting voor het gebruik van tilt en shift-objectieven. Ik gebruik al ruim 25 jaar de PC-Nikkors 28mm en 35 mm die enkel maar een shift-functie hebben. Ik heb met beide objectieven niet zo’n goede ervaringen. Met de 28mm haal ik bij maximale verstelling van 11mm slechts bij diafragma 16 een min of meer bruikbare scherpte aan de randen. Het 35mm objectief presteert iets beter maar is ook niet optimaal. 25 jaar geleden waren dit ook al prijzige objectieven. Jammer dat het merk deze keer niet voor kwaliteit stond. Vanuit die ervaring ben ik niet geneigd over te gaan naar de modernere varianten ook al ben ik helemaal weg van het gebruik ervan. Ik heb testen van TS-objectieven die u gebruikt gelezen en daarin werden deze objectieven heel hoog gewaardeerd. Ik was bijna verleid maar je stapt zo maar niet over naar een ander merk. Met de minder goede ervaringen van het eigen merk blijf ik een beetje op mijn honger zitten.
    Met vriendelijke groeten,
    Roland Teirlinck

    1. Roland,
      Dank voor je positieve commentaar op mijn artikelen over TS objectieven.
      De 17mm en 24mm TS objectieven van Canon zijn inderdaad kwalitatief uitstekende objectieven en ik herken je dilemma als objectieven van een ander merk dan het jouwe beter scoren. Toch maar gewoon bij Nikon blijven want overstappen is meestal behoorlijk prijzig. Hoe de modernere Nikon varianten scoren voor wat betreft kwaliteit kan ik niet beoordelen, want ik heb er geen ervaring mee.

Reageer op dit artikel

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site wordt beschermd door reCAPTCHA en het Google privacybeleid en servicevoorwaarden zijn van toepassing.

Geef een reactie

9 reacties

  1. Chris,
    Bedankt voor je heldere uiteenzetting voor het gebruik van tilt en shift-objectieven. Ik gebruik al ruim 25 jaar de PC-Nikkors 28mm en 35 mm die enkel maar een shift-functie hebben. Ik heb met beide objectieven niet zo’n goede ervaringen. Met de 28mm haal ik bij maximale verstelling van 11mm slechts bij diafragma 16 een min of meer bruikbare scherpte aan de randen. Het 35mm objectief presteert iets beter maar is ook niet optimaal. 25 jaar geleden waren dit ook al prijzige objectieven. Jammer dat het merk deze keer niet voor kwaliteit stond. Vanuit die ervaring ben ik niet geneigd over te gaan naar de modernere varianten ook al ben ik helemaal weg van het gebruik ervan. Ik heb testen van TS-objectieven die u gebruikt gelezen en daarin werden deze objectieven heel hoog gewaardeerd. Ik was bijna verleid maar je stapt zo maar niet over naar een ander merk. Met de minder goede ervaringen van het eigen merk blijf ik een beetje op mijn honger zitten.
    Met vriendelijke groeten,
    Roland Teirlinck

    1. Roland,
      Dank voor je positieve commentaar op mijn artikelen over TS objectieven.
      De 17mm en 24mm TS objectieven van Canon zijn inderdaad kwalitatief uitstekende objectieven en ik herken je dilemma als objectieven van een ander merk dan het jouwe beter scoren. Toch maar gewoon bij Nikon blijven want overstappen is meestal behoorlijk prijzig. Hoe de modernere Nikon varianten scoren voor wat betreft kwaliteit kan ik niet beoordelen, want ik heb er geen ervaring mee.

Reageer op dit artikel

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site wordt beschermd door reCAPTCHA en het Google privacybeleid en servicevoorwaarden zijn van toepassing.

Deze artikelen vind je vast ook interessant: