Wat is een grijsverloopfilter?

GND

De Engelse benaming voor een grijsverloopfilter is Gradual Neutral Density Filter, afgekort GND. Wil je zo’n filter kopen dan kom je deze afkorting vaak tegen.

Materiaal

De meeste grijsverloopfilters zijn gemaakt van glas. Over het algemeen hebben die een betere kwaliteit dan de Resin kunststof filters. Dat merk je ook aan de prijs, glazen filters zijn een stuk duurder. Ze zijn minder gevoelig voor krassen maar laat je ze vallen dan zijn ze snel gebroken.

Doorzichtig en grijs, rechthoekig en rond

Een grijsverloopfilter bestaat uit twee helften waarbij de onderste helft doorzichtig is en de bovenste grijs getint. Tussen de helften is sprake van een min of meer geleidelijke overgang, het verloop. Er zijn zowel rechthoekige als ronde opschroeffilters. Nadeel van de ronde filters is dat het verloop precies in het midden ligt en dat is niet wat je altijd wilt. De rechthoekige filters kun verticaal verschuiven in een houder die je voor op je lens schroeft. Zo kun je zelf bepalen waar in het beeld je het verloop plaatst.

Sterktes

Het grijs getinte deel houdt een deel van het licht tegen en kan meerdere sterktes hebben, variërend van 1 tot 4 stops. Zo houdt het grijs van een 3 stops filter een factor 8 aan licht tegen. Zie onderstaande tabel voor een overzicht van de diverse sterktes met de gebruikte benamingen en getallen om die aan te duiden.

De 2 en 3 stops filters worden het meest toegepast.

Verloop

Behalve de diverse sterktes zijn er ook nog verschillen in het verloop. Is er sprake van een heel geleidelijke overgang van doorzichtig naar grijs dan spreken we van een grijsverloopfilter met een soft verloop. Bij een zogenaamd hard verloop is het stukje overgang juist heel kort. Er zijn ook filters met een medium verloop. Tot slot is er nog het reversed filter met in het midden een harde overgang maar verder naar boven lichter wordend grijs. De toepassingen van al deze verschillende sterktes en verlopen worden verderop in dit artikel besproken.

Grote contrasten en dynamisch bereik

Bij het fotograferen van landschappen heb je vaak te maken met grote contrasten. Denk maar aan heldere luchten (zeker als de zon in beeld is) boven donkere landschappen. Ons oog kan razendsnel schakelen tussen de grote verschillen in lichtintensiteit tussen beide waardoor wij toch het landschap als geheel prima en gedetailleerd kunnen zien. Bij de camera is dat anders. Ondanks dat de moderne camera’s een steeds groter dynamisch bereik hebben komt het voor dat dit niet toereikend is om tegelijkertijd het lichte deel als het donkere goed belicht te kunnen fotograferen. Zonder filter heb je dan te maken met delen die helemaal wit zijn (uitgebeten) en/of delen die helemaal zwart (dichtgelopen) zijn. In dit soort situaties biedt een grijsverloopfilter uitkomst omdat deze het verschil in contrast vermindert. Hoe groter het contrast hoe sterker het filter dat je gebruikt.

Overgang van licht naar donker

Als de overgang van donker naar licht een strakke lijn is zoals de horizon wanneer je richting zee fotografeert dan is een filter met een harde overgang de beste keuze. Door de overgang precies op die horizon te schuiven wordt ook meteen de hele lucht gefilterd en krijg je een natuurlijk ogende overgang.

Is de overgang van donker naar licht helemaal niet strak zoals bij de volgende serie foto’s, dan is wellicht de keuze voor een medium of soft verloopfilter beter. Door de geleidelijke overgang wordt een in het beeld duidelijke scheidslijn van een hard verloopfilter voorkomen.

Lastig wordt het wanneer er donkere voorwerpen afsteken tegen de lichte lucht, zoals eveneens bij de volgende serie foto’s, de boom. Bedenk dat het filter ook het licht dat op die boom valt deels weg filtert waardoor al snel silhouetten kunnen ontstaan. Wil je toch de details in de bomen behouden dan is het werken met een grijsverloopfilter niet de beste keus en is een HDR-foto (High Dynamic Range) een betere oplossing. Meer over HDR lees je in de tutorial ‘Wat is HDR?’

Dan is er nog het Reversed filter. Dit gebruik je als de zon vlak boven de horizon in beeld is en je juist het licht in dat horizontale vlak wilt verminderen. Meer naar boven in het beeld wil je weer meer licht toelaten en dat is waar het Reversed filter voor zorgt.

De volgende serie foto’s is gemaakt om de werking van een grijsverloopfilter te laten zien.

Filters versus nabewerking

Met geavanceerde programma’s voor de nabewerking van je foto’s kun je eveneens het effect van filters nabootsen. Met programma’s zoals Lightroom Classic is het simpel om de lucht te selecteren en de belichting 1 of meerdere stops te verminderen.

De ene fotograaf kiest voor het gemak van de nabewerking en spaart daarmee aanzienlijk in de kosten van een dure filterset. De ander neemt trouw zijn filters mee op pad omdat hij er nu eenmaal van houdt om de foto zoveel al mogelijk in het veld maken en minder afhankelijk wil zijn van de nabewerking. Niet in de laatste plaats omdat veel nabewerking ook de nodige ruis met zich mee kan brengen. Maar ja, die kun je dan ook weer verminderen in de nabewerking. Om een lang verhaal kort te maken, de keuze is aan de fotograaf.