Hoe digitaliseer je dia’s?

Dia’s scannen

Het (laten) scannen van je dia’s was jarenlang de standaardoplossing. Het probleem daarbij was echter dat de kwaliteit vrijwel altijd zwaar tegenviel wanneer je dit thuis zelf probeerde te doen met een goedkope scanner. Er zijn/waren wel professionele scanners op de markt, maar die zijn zo duur dat aanschaf ervan eigenlijk alleen uitkan wanneer je bijvoorbeeld uniek, onvervangbaar beeldmateriaal moet digitaliseren. Voor de gemiddelde amateurfotograaf is het vaak praktischer (en misschien ook wel leuker) om te proberen de foto’s digitaal ‘over te doen’. Je kan het ook gebruiken als een excuus om al die mooie vakantiebestemmingen nog een keer te bezoeken. Om deze redenen heb ik mij zelf nooit aan het scannen gewaagd.

Projecties fotograferen

Toch wilde ook ik af en toe nog wel eens terugkijken naar al die oude beelden. Daar kwam nog bij dat ik lange tijd heb gewoond in een oude boerderij met aanvankelijk vrijwel geen droge opslagmogelijkheden. Het gevolg was dat de kwaliteit van mijn dia’s hard achteruitging. In sommige gevallen ontstonden er zelfs complete schimmelkolonies in de emulsie.

Omdat ik toentertijd nog wel een diaprojector en scherm had ging ik experimenteren met het fotograferen van het geprojecteerde beeld. Dit werkte redelijk goed zolang je maar projecteerde op een zo egaal en wit mogelijk vlak. Eenvoudig je camera met een zoomlens ongeveer op de brandpuntsafstand van je projectorlens op een statief vlak bij de projector en je kon aan de slag.

Het beetje vignettering in de hoeken van het geprojecteerde beeld was eenvoudig op te heffen in de nabewerking die toch eigenlijk altijd wel nodig was. Zeker bij oudere dia’s ontkom je niet aan stofjes en dergelijke die je toch even wil wegpoetsen. Groot voordeel van nabewerking is dat je ook nog wat kunt corrigeren aan je uitsnede of compositie wat op de oorspronkelijke dia’s natuurlijk niet kon bij het projecteren.
Al met al bleek het op deze manier digitaliseren van dia’s een werkbare, zij het tamelijk omslachtige, methode te zijn.

Dia’s fotograferen op de ‘lichtbak’

Wanneer je veel dia’s had uit te zoeken gebruikte je meestal een lichtbak waar je een stuk of twintig dia’s op kwijt kon. Zo’n bak had een melkwitte, meestal plastic, bovenkant en werd van binnenuit verlicht door een of meer gloeilampen of TL-buisjes. Prima geschikt om dia’s te sorteren, maar de verlichting was vrijwel nooit egaal. Toch zal een dergelijke opstelling de inspiratiebron zijn geweest om op die manier dia’s te reproduceren met behulp van een digitale camera.

Grootste probleem met ouderwetse lichtbakken is dat ze toch nog vrij groot en onhandelbaar zijn, maar vooral dat de verlichting niet mooi egaal is. Gelukkig bestaan er tegenwoordig mooie super dunne lichtbakjes met LED verlichting die vooral verkocht worden om bijvoorbeeld tekeningen over te trekken. Toen ik die zag kreeg ik het idee dat een tablet ook bruikbaar zou kunnen zijn als ‘lichtbak’. Die vlieger bleek niet op te gaan. Wanneer je het witte licht van een beeldscherm namelijk van dichtbij bekijkt zie je dat het is opgebouwd uit afzonderlijke gekleurde puntjes.

Met een LED light pad heb je daar geen last van. Hoe ver je ook inzoomt het licht blijft mooi wit en volledig egaal over het hele oppervlak. Het enige wat je hoeft te doen is een opstelling maken waarbij je een camera recht boven de lichtbron kunt opstellen.

Een macrolens is ideaal, maar iedere camera waarmee je redelijk dichtbij kunt (eventueel met behulp van een tussenring of voorzetlens) is bruikbaar. Je hoeft de dia’s niet eens uit hun raampjes te halen. De opnames kun je daarna eenvoudig bewerken in je favoriete fotobewerkingsprogramma. In het onderstaande voorbeeld heb ik niet alleen de kleurtemperatuur verhoogd maar ook de uitsnede en de achtergrond aangepast om het portret wat meer te laten spreken.

Extra mogelijkheden

Bijna net zo makkelijk als het digitaliseren van dia’s op deze manier is het reproduceren van negatieven. Of het nu kleurenfilm of zwart-wit opnames betreft, recente kleinbeeld-negatieven of antieke glazen negatieven van 13×18 cm, alles wat transparant is en op je light pad past kun je met deze opstelling te lijf gaan. Hier een voorbeeld wat je nog met 40 jaar oude zwart-wit negatieven kunt bereiken.

Uiteraard komt er iets meer nabewerking bij kijken, maar dat blijkt in de praktijk ook erg mee te vallen. Er zijn tal van gratis bewerkingsprogramma’s waarmee je een negatief beeld kunt ‘omkeren’. Ook kun je eenvoudig zelf een negatieve kleurtintcurve opslaan in Lightroom door de standaard curve zo aan te passen dat hij van linksboven naar rechtsonder loopt in plaats van linksonder naar rechtsboven.