Hazelworm

Het is hoogzomer wanneer mijn vrouw en ik midden overdag door het Limburgse landschap wandelen. Uit het niets schreeuwt Melissa ‘Pas op!’ Ik sta stokstijf stil en zie voor mij op het lichte gravelpad een slang? Of is het een reuzenworm? Nee, het steekt zijn tong uit! ‘Gewoon’ een ongevaarlijke, zonnebadende pootloze hagedis dus, ook wel bekend als de hazelworm.
De hazelworm liggen op het lichte gravelpad in Limburg.
De hazelworm liggen op het lichte gravelpad in Limburg. Fotograaf: Danny Slijfer

Overigens is pootloze hagedis correct, het is echter niet zo dat deze hagedis door een ongelukje toevallig al zijn poten is verloren. De simpele waarheid is dat hun poten compleet nutteloos zijn geworden door hun gravende levenswijze. De hazelworm (Anguis fragilis) betekent vrij vertaald ‘breekbare slang’. Toch is hij hartstikke gezond met zijn eigen familiestamboom genaamd: hazelwormen. Op het eerste gezicht klinkt dat logischer dan pootloze hagedis, maar de wetenschap zal ze niet zomaar in de onderorde hagedissen geplaatst hebben.

Is het nou een slang of een hazelworm? De hazelworm ligt zelf ook in een vraagteken.
Is het nou een slang of een hazelworm? De hazelworm ligt zelf ook in een vraagteken. Fotograaf: Danny Slijfer

Hopelijk haal ik bij jullie voor eens en altijd de onduidelijkheid weg waarom de pootloze hagedis die lijkt op een slang, geen slang is? Wat kenmerkt nou de hazelworm en zijn hagedisachtige trekjes ten opzichte van een slang? Let in het veld hierbij vooral op zijn gedrag. Het belangrijkste kenmerk: de hazelworm heeft geen opening aan de voorzijde van zijn bek, hierdoor kan hij alleen zijn tong uitsteken met zijn bek open. Slangen kunnen dit trucje echter met een gesloten bek.  De hazelworm is veel stijver in zijn beweging door een minder flexibel gebouwd lichaam. Daarnaast kan de hazelworm zijn ogen sluiten door oogleden en kan hij bij gevaar zijn staart afwerpen.

Kijkend naar uiterlijk dan heeft de hazelworm een minder sterk gevorkte tong en een veel langere staart. Ook bevat de complete hagedissenfamilie rijen vol met kleine buikschubben, een slang heeft altijd maar één enkele rij met brede buikschubben.

Een detailopname van het glanzende lichaam van de hazelworm 
Een detailopname van het glanzende lichaam van de hazelworm. Fotograaf: Danny Slijfer

De hazelworm heeft een typische hagedisachtige bek met daarboven waakzame, kleine geelrode tot dieprode ronde oogjes. Zijn lichaam bestaat meer dan de helft, soms zelfs twee derde uit staart. Hij is metaalglanzend gekleurd in verschillende bruintinten. Het leven van een hazelworm kan dertig jaar duren, waarbij hij een totaallengte van veertig centimeter kunnen bereiken, na zes tot acht jaar is hij uitgegroeid. Door vijanden zoals vogels, zoogdieren, maar ook de mens, ziekte en voedseltekort worden ze in het wild vaak niet ouder dan vijftien jaar. Op zijn beurt is hij weer een gevaar voor kleine insecten en ongewervelden.

De gladde regenworm en naaktslak zijn favoriet en worden goed verorberd door een speciaal gebit met schuin naar achter geplaatste tanden. De hazelworm is eierlevendbarend, in juli en augustus komen de jongen met een lengte van zeven tot tien centimeter, zo groot als een regenworm. Na twee jaar tikken ze de twintig centimeter al aan. Juvenielen zijn geelbruin, wat zilverachtig en bevatten donkere lengtestrepen. Na vier tot vijf jaar zijn ze volwassen.

Fototips

Een hazelworm kleiner dan de duim van mijn vrouw. Zo zien jullie mooi hoe klein de hazelworm is, of misschien wel hoe groot de duim van mijn vrouw is.
Een hazelworm kleiner dan de duim van mijn vrouw. Zo zien jullie mooi hoe klein de hazelworm is, of misschien wel hoe groot de duim van mijn vrouw is. Fotograaf: Danny Slijfer
  • De beste maand om op zoek te gaan naar hazelwormen is mei. Juli is ook interessant, want dan liggen zwangere vrouwtjes uitgebreid te zonnen.
  • De meeste kans maak je na een regenbui, vooral in de schemer. Midden overdag kan ook, want na regenval zullen massaal slakken en regenwormen tevoorschijn komen waarnaar ze actief op jacht zullen gaan.
  • Hazelwormen zijn van nature best wel schuw, maar wanneer je veilig op afstand begint met een telelens en je benadert ze rustig met kalme bewegingen, dan kan en mag je langzaamaan steeds dichterbij komen. Soms zo dichtbij dat de macrolens erbij gepakt kan worden.
  • Ga niet op zoek naar hazelwormen in de vegetatie. Je vertrapt daardoor snel en onbedoeld hun leefomgeving. Daarnaast zal de hazelworm vluchten en het vermoeilijkt het maken van een goede foto.
  • Ga wel op zoek in de schemer uurtjes op lichte gravel- of zandpaden. Ze vallen op afstand dan sneller op. Daarnaast heb je ook alle ruimte om op je buik te liggen om mooi op ooghoogte met ze te komen.
  • Maak een composthoop in je tuin waarin ze kunnen overwinteren. Ze zullen hun dienst terug bewijzen door je van de slakken af te helpen..

    Deze hazelworm tast de omgeving af met zijn tong. Zo groot als een regenworm is het niet gemakkelijk zijn oogjes scherp te krijgen.
    Deze hazelworm tast de omgeving af met zijn tong. Zo groot als een regenworm is het niet gemakkelijk zijn oogjes scherp te krijgen. Fotograaf: Danny Slijfer

Leefomgeving

De hazelworm doet het goed op de hoge zandgronden of heidegebieden op de Veluwe, Utrechtse heuvelrug en Zuid-Limburg. In bermen, tuinen, houtwallen of struwelen kan je ze ook vinden. Je vindt ze niet zomaar, dit komt omdat het bodembewoners zijn. Overdag leven ze veel verborgen onder vegetatie of in holen onder de strooisellaag. Bevinden ze zich al in de open lucht, dan zorgt hun bruine schutkleur ervoor dat ze lastig te vinden zijn.

Vindtijd

De familie hazelworm kent wereldwijd in totaal tachtig soorten op verschillende continenten. In Europa is het één van de meest voorkomende reptielen. Toch zie je ze lang niet dagelijks voorbij glijden, meestal ontdek je ze helaas sneller platgereden op een fietspad. De meeste vindkans maak je op vochtige, begroeide omgevingen. Ze zijn niet jaarrond te vinden, ze houden namelijk na de zomer een winterslaap en zijn weer actief vanaf maart/april.

Bescherming

De hazelworm is een niet bedreigde soort, maar ze zijn wel beschermd volgens de Wet Natuurbescherming. Dat is maar goed ook, want ze zijn zeer gevoelig voor versnippering van ons landschap.

Kwetsbaarheid

Aannemelijk is dat hazelwormen jaarlijks niet meer dan 500 tot 1000 meter kunnen afleggen door ons uitgebreide netwerk aan wegen, fietspaden, spoorwegen en waterwegen. Helaas zorgt de mens en zijn vervoer regelmatig voor een dodelijke afloop. Het gevolg hiervan is dat ze niet ver komen en ze daardoor in het ene gebied zeldzamer zijn dan in het andere gebied. Zie je een hazelworm in je tuin, dood hem niet! Ze zijn totaal ongevaarlijk en niet giftig.

Verspreidingskaart

En dan nog dit!

Wist je dat een paring van een hazelworm wel tien uur kan duren? Het mannetje ankert zich eerst ‘liefdevol’ vast door haar in de kop of de nek te bijten. Je moet wat over hebben voor je nageslacht.

Deze hazelworm neemt mij nieuwsgierig op terwijl ik liggend op de grond door de zoeker zijn gedrag opneem.
Deze hazelworm neemt mij nieuwsgierig op terwijl ik liggend op de grond door de zoeker zijn gedrag opneem. Fotograaf: Danny Slijfer

4 reacties

Reageer op dit artikel

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site wordt beschermd door reCAPTCHA en het Google privacybeleid en servicevoorwaarden zijn van toepassing.

Geef een reactie

4 reacties

Reageer op dit artikel

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site wordt beschermd door reCAPTCHA en het Google privacybeleid en servicevoorwaarden zijn van toepassing.

Deze artikelen vind je vast ook interessant: